سکینه صارمی گروی - دکترای زبان و ادبیات عربی دانشگاه فردوسی مشهد
فاطمه سادات حسینی - دانشجوی کارشناسی آموزش زبان عربی دانشگاه شهید هاشمی نژاد مشهد

یکی از مفاهیم عام در اخلاق اسلامی که ناظر به صفتی نفسانی وبیانگر رابطه ای خاص میان خداوند و انسان است، مفهوم توکل می باشد. توکل همچنان که در قرآن دارای وجوه معنایی است، در نهج البلاغه نیز معانی متعددی برای آن ذکر شده است. البته به این صورت که معنای دقیقی که اهل لغت به آن یقین کنند ارائه نشده بلکه در نص نهج البلاغه این مفهوم در میدانی معنایی قرار گرفته و باید دید چه عناصری در ارتباط با آن فعال هستند. امام علی (ع) بر اهمیت توکل ازجهات مختلف تاکید کرده اند و آن را پایه ی ایمان دانسته اند. طوری که مراتب و درجه ی توکل را براساس میزان ایمان بیان کرده، و آثار فردی و اجتماعی آن بر زندگی آدمی را به وضوح نشان داده اند. در این نوشتار هدف بر این است مفهوم توکل را در کتاب نهج البلاغه _ که از نظر فصاحت و بلاغت بی نظیر است_ مورد بررسی قرار دهیم. بنابر این مو ضوع این نوشتار متمرکز بر نهج البلاغه است. فرضیه تحقیق این است که بر اساس آیات و روایت و با توجه به متون دینی به ویژه قرآن و نهج البلاغه، مفهوم تلاش وتوکل قابل جمع نیستند و در تنافی اند. براساس روش پژوهش تحلیلی- توصیفی و با کمک منابع کتابخانه ای که پژوهشگر با مراجعه به کتابخانه ها و استفاده از کتابخانه های مجازی و اینترنتی مطالب را جمع آوری کرده است، به این نتیجه رسیدیم که در این کتاب توکل هرگز جانشین تلاش، تعقل و اراده انسان نبوده و در مواردی ذکر شده که اسباب در اختیار آدمی نیست. اگر تنافی مشاهده شده است قطعا بر اثر بد فهمی و سوء برداشت از دو مفهوم تلاش و توکل بوده است.

توکل، امام علی (ع)، نهج البلاغه، ایمان، تلاش