جهانفر دانشیان - استاد موسسه تحقیقات اصلاح و تهیه نهال و بذر، سازمان تحقیقات، آموزش و ترویج کشاورزی، کرج، ایران
مهرزاد احمدی - استادیار موسسه تحقیقات اصلاح و تهیه نهال و بذر، سازمان تحقیقات، آموزش و ترویج کشاورزی
سید احمد کلانتر احمدی - استادیار مرکز تحقیقات کشاورزی و آموزش کشاورزی و منابع طبیعی صفی آباد دزفول، سازمان تحقیقات آموزش و ترویج کشاورزی، ایران

سابقه و هدف: سویا (Glycine max L.) مهم ترین گیاه روغنی در جهان است. عملکرد سویا وتوزیع جغرافیایی آن در کشور می تواند به شدت توسط تنش های غیرزیستی همچون خشکسالی محدود شود.از این رو نیاز دایمی به اصلاح ارقام سویا با عملکرد بالا و پایدار در محیط های مختلف وجود دارد. در این تحقیق به بررسی پایداری و سازگاری لاین های پیشرفته سویا در شرایط تنش کم آبی پرداخته شده است. مواد و روش ها: در این تحقیق ۱۴ لاین برتر سویا که در آزمایشات مقدماتی ارزیابی عملکرد سویا در مناطق مختلف برتر بوده اند به همراه دو رقم صبا و کوثر در دو آزمایش جداگانه در قالب طرح بلوک های کامل تصادفی در سه تکرار در دو سال زراعی ۹۵ - ۱۳۹۴ در کرج ارزیابی شدند. هر دو آزمایش تا زمان استقرار گیاهچه و ظهور مرحله V۴-V۵ که مصادف با توسعه کامل چهارمین تا پنجمین برگ سه برگچه ای بود، مشابه یکدیگر آبیاری گردیده و پس از آن، در آزمایش های اول و دوم به ترتیب هر هفته و یک هفته در میان ( به ترتیب ۵۵-۵۰ و ۱۲۰-۱۰۰ میلی متر تبخیر از تشتک تبخیر کلاس A) آبیاری شدند. در پایان دو سال، پایداری و سازگاری لاین ها، با روش GGE بای پلات، AMMI و میانگین رتبه میانگین عملکرد بررسی شد. یافته ها: نتایج نشان داد اثرات ژنوتیپ، محیط و ژنوتیپ × محیط به ترتیب ۲۰، ۶۸ و ۱۲ درصد از کل مجموع مربعات را توجیه نمودند. همچنین دو مولفه اصلی اول معنی دار بودند و هرکدام به ترتیب ۶۷ و ۲۴ درصد از مجموع مربعات اثر متقابل را به خود اختصاص دادند. بیشترین عملکرد دانه در شرایط بدون تنش به ترتیب در لاین های G۱، G۳ وG۲ مشاهده شد. همچنین در شرایط تنش خشکی بیشترین عملکرد در لاین های G۳ وG۲ بدست آمد. لاین G۳ با داشتن عملکرد بالاتر از متوسط کل در هر دو شرایط بدون تنش و تنش، به عنوان ژنوتیپ متحمل به خشکی شناخته شد.نتیجه گیری: بر اساس نمودار بای پلات، رتبه بندی میانگین و انحراف معیار رتبه عملکرد دانه لاین ها G۳، G۱، G۲ و G۷ کم ترین اثر متقابل را با محیط داشته و به عنوان لاین های پایدار شناسایی شدند. در نمودار بای پلات دو مولفه اصلی اول و آماره ارزش پایداری مدل AMMI با عملکرد، لاین هایG۲ ، G۶، G۳، G۱ و G۷ به عنوان لاین هایی با پایداری بیشتر شناخته شدند. براساس نمودار چندضلعی GGE، نیز لاین هایG۱ ،G۶ ، G۲، G۷، G۴ و G۵ انتخاب شدند. لاین های G۳ و G۸ در کرج در شرایط بدون تنش و تنش، سازگاری خصوصی خوبی را نشان دادند. لاین هایG۳ ، G۱ و G۲ با میانگین عملکرد بالاتر از میانگین کل و ارقام شاهد به عنوان لاین های مناسب جهت کشت در مناطق کم آب معرفی می گردند و همچنین می توان از آن ها در برنامه های به نژادی آتی استفاده نمود.

پایداری و سازگاری, تنش کم آبی, عملکرد دانه, لاین پیشرفته سویا