عادله رحمانی - گروه زبان و ادبیات فارسی ، دانشکده ادبیات و زبانها، دانشگاه تهران

تصوف از مفاهیمی ست که از قرن دوم هجری در میان مسلمانان متولد گشت و پس از عبور از فراز و نشیب ها، در طول حیات خویش با آسیب هایی نیز روبه رو شد. مقاله حاضر در صدد بررسی اوضاع صوفیان در زمانه شیخ بهایی ، عالم دینی و شاعر قرن دهم و یازدهم هجری ، از رهگذر دیوان اوست . زمانه ای که در آن افراط و تفریط دامان جامعه صوفیان و سایر قشرهای اجتماع را گرفته بود. ابتدا شواهد مثالی از موضوعاتی نظیر: عشق ، عزلت ، سماع، رد علوم رسمی و ... که نشاندهنده نگاه مثبت شیخ بهایی به تصوف است ، مورد بررسی قرار گرفته سپس به نگاه انتقادی وی که عمدتا شامل کج روی هایی نظیر: شکم بارگی ، بنگ و خمر، افراط و تفریط و کرامات می شود، پرداخته شده است . نتیجه اینکه شیخ بهایی عارفی شریعت مدار است که علاوه بر قدم زدن در مسیر طریقت ، از جاده شریعت نیز منحرف نشده است . بنابراین برای حفظ اعتدال جامعه متصوفان، ضمن تشویق بر عرفان و عشق الهی ، نگاه منتقدانه ای به صوفی نمایانی دارد که تصوف را به بی راهه کشانیده اند.

شیخ بهایی ، تصوف، نقد تصوف، صوفی نما.