محمد نورعالم - دانشیار بخش زبان و ادبیات فارسی دانشگاه چیتاگنگ ، بنگلادش

عمر خامی شاعر از رهگذر ترجمه در ادبیات بنگالی به طور گسترده ای شناخته شده است . خیام (۱۰۴۸-۱۱۲۳) فیلسوف، ریاضی دان، منجم و شاعر مشهور ایرانی بود. او در زمان زندگی اش بیشتر به عنوان دانشمند، ریاضی دان و ستاره شناس مشهور بود و پس از مرگش به تدریج شهرت شاعری اش بر دیگر ابعاد شخصیت او پیشی گرفت و بیشتر به عنوان سراینده رباعیات شناخته شد و چهارگانی های او به زبانهای مختلف در نقاط مختلف جهان مانند امواجی خروشان پخش شد. نسخ چاپی رباعیات وی کمتر از نسخه چاپی کتاب بایبیل نیست .پس از انتشار ترجمه رباعیات خیام توسط ادوارد فیتزجرالد، او به منزله شاعری اپیکور و نه فیلسوفی تلخ اندیش در سراسر جهان شهرتی شگرف یافت . شعر خیام پیش از ترجمه فیتزجرالد در ادبیات بنگالی نمود و بروز یافته بود. ادبیات و فرهنگ فارسی به مدت حدود پانصد سال در بنگال رواج داشت . خیام در دوران طلایی زبان فارسی در بنگال شناخته نشده بود. پیش از آن حافظ ، مولانا و سعدی بر جهان ادب بنگال چیرگی داشتند. شعر خیام نتوانست به جایگاه شعر آنها نزدیک شود. اگرچه خیام در مدرسه خوانده نمی شد، اما کتاب خیام زیر بالش طلاب پنهان می بود.ترجمه خیام تو سط رنگلال بنرجی در اواسط قرن نوزدهم در دسترس بود. در آغاز قرن بیستم ، شاعر بنگالی ، شاتندرانات داتتا، برای اولین بار به پیروی از فیتزجرالد مقداری از رباعیات خیام را به بنگالی ترجمه کرد. او نظم قافیه ای رباعیات را در بنگالی به کار برد. در سال ۱۹۱۹م شاعر بنگالی ، کانتیچاندرا گوش، با موفقیت ۷۵ رباعیات مترجم فیتزجرالد را به بنگالی ترجمه کرد. در نتیجه ، انقلابی در ادبیات ترجمه رخ داد که رابیندراناتتاگور شاعر را نیز تحت تاثیر قرار داد. سپس رابیندرانات به سوی شعر خیام کشیده شد و شعری به سبک رباعیات خیام، خانیکا و کانیکا نوشت . بسیاری از مردم بنگالی با بهره گیری از محبوبیت کانتی چاندرا گوش به ترجمه رباعیات خیام (شعر رباعی ) پرداختند. از سال ۱۹۱۹ تا ۱۹۴۰ انقلابی در التذاد ادبی از رباعیات خیام در ادبیات بنگالی رخ داد. قاضی نذرالاسلام، سید مجتبی علی، پریانات شن، وینودبیهاری موخوپادای، ویجایکریشنا گوش، شورش چاکرابورتی، همندراکومار رای، نارن دیو، دکتر محمد شهیدالله، هیتندراموهان باشو، سکندر ابو ظعفر، پارباتیچاران باتاچاریا و... رباعیات خیام را ترجمه کردند. این شاعران و نویسندگان ترجمه شعر خیام را در قلمرو ادبیات بنگالی بنیان نهادند. علاوه بر این، بسیاری از افراد از جمله محمد برکت الله در ادبیات بنگالی درباره خیام بحث کرده اند.عمر خیام در قرن ۱۱م به دنیا آمد اما ذهن و اندیشه فلسفیاو متعلق به قرن بیستم بود. در این مقاله، اندیشه، فلسفه و محیط ایرانی در ترجمه مترجمان مختلف خیام با ذکر ویژگیهای ترجمه، فلسفه خیام و » خیام پژوهی در ادبیات بنگالی« برجسته میشود.

ادبیات بنگالی، تمرین خیام، شاعر، ترجمه، رباعیات.