وحید پناهی - کارشناس ارشد حقوق خصوصی-واحد اردبیل-دانشگاه آزاد اسلامی-اردبیل-ایران

برائت به معنی پاکی جستن، رهایی پیدا کردن و آزاد بودن، تبری و بیزاری جستن است. برائت، یکی از اصول مهم در مذاهب گوناگون فقهی، و یکی از ۴ اصل عملی در اصول متاخر امامیه که عبارت است از نفی تکلیف از مکلف در موارد شک در تکلیف. گرچه می توان نمونه هایی از کاربرد برائت را در سده نخست هجری ذکر کرد، اما ریشه تاریخی برائت به عنوان نظریه ای شکل گرفته در دوره های بعدی علم اصول، به نظریات متکلمان متقدم معتزله در سده ۲ ق/ ۸ م باز می گردد. سابقه تاریخی بحث برائت در اصول امامیه، به پیدایش دلیل عقل باز میگردد. شیخ مفید در التذکره، اصول احکام شرعی را کتاب، سنت و اقوال ائمه ذکر نموده، و راههای رسیدن به این اصول را عقل، لسان و اخبار دانسته است. در علم اصول و فقه اصل برائت در موارد زیادی استعمال شده است که در ذیل بررسی می گردد. «اصل برائت »، از اصطلاحات علم اصول، با مفاد حکم ظاهری و از اصول عملیه چهارگانه است که از مجموع آنها به «دلیل فقاهتی» یا اصل عملی یاد می شود. نقش اساسی این اصل، تعیین وظیفه عملی برای مکلف در صورت شک در حکم واقعی است.

اصول، فقه، اصل برائت