شهناز ولیپور هفشجانی - استادیار دانشگاه فرهنگیان
امیرحسین سعیدی پور - کارشناس ارشد دانشگاه فرهنگیان

اعتقادات و دانش عوام به مثابه پدیده ای آمیخته با اجتماع و رکنی گسست ناپذیر از زندگی جمعی در تاریخ پرفراز و فرود بشریت، سهم قابل توجهی از فرهنگ هر ملت را به خود اختصاص داده است. در این میان باورداشت های عامه، منزلگاه آشنایی و شناسایی جنبه های مختلف فرهنگ توده مردم، محسوب می شود. سفرنامه ها یکی از مهم ترین زمینه های تجلی این باورها هستند که به لحاظ انعکاس دادن فرهنگ و اندیشه مردمان جوامع مختلف، از غنی ترین منابع برای بررسی فرهنگ و پنداشت های عامه به شمار می روند. در همین راستا سفرنامه ناصرخسرو به دلیل دقت علمی، ژرف بینی و توانمندی های زبانی نگارنده از جایگاه خاصی برخوردار است. در این پژوهش که با رویکرد تحلیلی توصیفی و با استفاده از روش کتابخانه ای انجام شده، انواع باورهای عامه در سفرنامه ناصرخسرو بر اساس دسته بندی جدیدی مورد بررسی قرار گرفته است. در این دسته بندی باورهای عامه در شش دسته دینی، تاریخی، افسانه ای - اسطوره ای، غرایب، تابو و خرافه ها قرار گرفته است. نتایج پژوهش نشان می دهد که از میان انواع عقاید عامه، باورهای دینی بیشترین میزان انعکاس را در سفرنامه ناصرخسرو دارد و بعد از آن باورهای عامه در مورد غرایب بازتاب بیشتری از دیگر باورها دارد. از میان انواع باورهای عامه کمترین بسامد بازتاب به باورهای خرافی اختصاص دارد. این نتایج همچنین نشان دهنده غلبه جنبه های عقلانی و دینی شخصیت این حکیم متاله در گزارش سفرهای هفت ساله خود است.

سفرنامه ناصرخسرو، باورداشت های عامیانه، خرافه ها،