لیلا صفا - استادیار، گروه ترویج، ارتباطات و توسعه روستایی، دانشکده کشاورزی، دانشگاه زنجان، زنجان، ایران
روح اله رضائی - دانشیار، گروه ترویج، ارتباطات و توسعه روستایی، دانشکده کشاورزی، دانشگاه زنجان، زنجان، ایران
داود امین فنک - دانشجوی دکتری، گروه ترویج، ارتباطات و توسعه روستایی، دانشکده کشاورزی، دانشگاه زنجان، زنجان، ایران

با توجه به شرایط بحرانی دریاچه ارومیه، طرح «همکاری در احیای دریاچه ارومیه از طریق مشارکت جوامع محلی در استقرار کشاورزی پایدار و حفاظت از تنوع­زیستی» از سال ۱۳۹۳ در سطح روستاهای استان­های آذربایجان غربی و آذربایجان شرقی شروع به اجرا کرد. یکی از اهداف اصلی این طرح، شناسایی و ترویج شیوه­های معیشتی با نیاز آبی کم بود که در سال­های اخیر در قالب پروژه تنوع­بخشی به معیشت­های خانوارهای روستایی عملیاتی شده است. با در نظر گرفتن اهمیت این پروژه و موانع پرشمار فراروی اجرای آن، هدف اصلی این پژوهش کاربردی، شناسایی عوامل داخلی و خارجی تاثیرگذار بر اجرای پروژه و تدوین راهبردهای تنوع­بخشی به معیشت­های خانوارهای روستایی در راستای احیای دریاچه ارومیه بود. جامعه آماری این پژوهش را ۲۷ نفر از کارشناسان و متخصصان ذی­ربط در دفتر طرح حفاظت از تالاب­های ایران، سازمان­های جهاد کشاورزی، ادارات کل حفاظت محیط­زیست و شرکت­های فنی- مهندسی کشاورزی در استان­های آذربایجان غربی و آذربایجان شرقی تشکیل دادند. در این پژوهش، ابتدا با بهره­گیری از تکنیک SWOT اقدام به شناسایی عوامل داخلی (نقاط قوت و نقاط ضعف) و خارجی (فرصت­ها و تهدیدها) تاثیرگذار بر اجرای پروژه تنوع­بخشی به معیشت­های خانوارهای روستایی شد. سپس، با استفاده از تکنیک ماتریس برنامه ریزی راهبردی کمی (QSPM) به اولویت­بندی راهبردهای قابل قبول در راستای تنوع­بخشی به معیشت­های خانوارهای روستایی پرداخته شد. نتایج تکنیک SWOT نشان داد که پروژه تنوع­بخشی به معیشت­های خانوارهای روستایی در استان آذربایجان غربی در موقعیت رقابتی یا حداکثر- حداقل قرار داشت و در نتیجه، باید تلاش شود با استفاده از نقاط قوت از تهدیدات آن دوری شود؛ در حالی که در استان آذربایجان شرقی فضای راهبردی پروژه در موقعیت تغییر جهت یا حداقل-حداکثر قرار گرفت، و در نتیجه، توصیه می­شود که با بهره جستن از فرصت ها، نقاط ضعف پروژه برطرف شود. در نهایت با توجه به نتایج این پژوهش، دو راهبرد اصلی تنوع­بخشی به معیشت­های خانوارهای روستایی در استان آذربایجان غربی به ترتیب اولویت شامل "توانمندسازی حرفه­ای و ارتقاء عرصه­های شناختی و مهارتی روستاییان" و "تاکید بر استفاده از تسهیلگران زن در ساختار تیم تسهیل­گری شرکت­های مجری پروژه"، و در استان آذربایجان شرقی نیز شامل "توسعه خوشه­های تولید در راستای انسجام­بخشی و هم­افزایی کسب و کارهای روستایی خرد" و "توجه بیشتر به تسهیل بازاریابی محصولات تولید شده"، بودند.

توانمندسازی حرفه ای, توسعه خوشه های تولید, حفاظت از تالاب, معیشت پایدار