مسلم برجی حسن گاویار - گروه احیاء مناطق خشک و کوهستانی، دانشکده منابع طبیعی، دانشگاه تهران، تهران، ایران
علی اکبر نظری سامانی - گروه احیاء مناطق خشک و کوهستانی، دانشکده منابع طبیعی، دانشگاه تهران، کرج، ایران.
سادات فیض نیا - گروه احیاء مناطق خشک و کوهستانی، دانشکده منابع طبیعی، دانشگاه تهران، کرج، ایران.
حسن فتح آبادی - گروه منابع طبیعی و کشاورزی، دانشکده منابع طبیعی، دانشگاه گنبد کاووس، گنبد کاووس، ایران.

در این تحقیق محتوای فلزات سنگین (Zn، V، Ti، Pb، Ni، Mn، Cu، Cr و As) در ۴۰ نمونه خاک و رسوب به همراه پنج نمونه رسوب معلق در آبراهه های حوزه لانیز کرج مورد بررسی قرار گرفت. با توجه به فعالیت عمرانی به ویژه احداث آزادراه تهران – شمال در این حوزه، شاخص های آلودگی تک عنصره شامل Contamination Factor (CF)، شاخص زمین انباشتگی (Igeo) ، فاکتور غنی شدگی نرمال شده (EF) و فاکتور پتانسیل ریسک اکولوژیک تک عنصره (ER)؛ به همراه دو شاخص چند عنصر  Pollution Load Index (PLI) و ریسک اکولوژیک (RI) استفاده شدند. همچنین از تحلیل مولفه های اصلی و آنالیز خوشه ای برای گروه بندی عناصر و نمونه ها استفاده شد. نتایج  PCA نشان داد که دو گروه از عناصر با منشاء طبیعی و انسانی-طبیعی قابل تفکیک است. نتایج آنالیز خوشه ای بیانگر تفکیک ۵۰ درصد نمونه های مرتبط با آزادراه در دو خوشه مجزا می باشد. براساس شاخص های CF، آلودگی شدید آرسنیک و سپس سرب و منگنز در نمونه های رسوب معلق و خاک مرتبط با آزادراه حاکم است. این آلودگی در شاخص Igeo برای آرسنیک نیز وجود دارد. همچنین براساس این شاخص اکثر نمونه های رسوب معلق مرتبط با آزادراه دارای کلاس شدید آلودگی از همه عناصر هستند. اما براساس شاخص غنی شدگی اصلاح شده با عنصر منگنز فقط یک نمونه متاثر و دو نمونه غیر متاثر از آزادراه دچار غنی شدگی شدید هستند و سایر نمونه ها غنی شدگی کم یا متوسطی دارند. بر خلاف شاخص های تک عنصره، در شاخص های تجمعی PLI و RI نمونه های رسوب معلق و خاک مرتبط با آزادراه دارای بار آلودگی و ریسک اکولوژیک پایینی هستند. نتایج این تحقیق نشان داد که استفاده جداگانه از شاخص های منفرد یا شاخص های یکپارچه آلودگی نمی تواند واقعیت آن در حوزه را نشان دهد.

فلزات سنگین, آلودگی, شاخص آلایندگی, ریسک اکولوژیک, آنالیز چند متغیره