محمد مشهدی نوش آبادی - عضو هیات علمی گروه ادیان و فلسفه دانشکده ادبیات دانشگاه کاشان

با اینکه سابقه برگزاری آیین های عزاداری محرم به دوره آل بویه می رسد، اما عزاداری های محرم در ایران در دوره صفوی چنان توسعه یافت که ایجاد بناهای مخصوص عزاداری را ایجاب می کرد و بدین منظور ترتیب در کنار برخی از تکیه های صوفیه که کاربرد عزاداری یافته بود، ساخته شد، اما ابهام درباره زمان احداث اولین حسینیه ها به عنوان بنایی منسوب به حسین بن علی و مخصوص عزاداری محرم در ایران، پژوهشگران را به گمان و تخمین تاریخی واداشته است. این مقاله درصدد است با تکیه بر سه لوح وقف نامه ای دوره صفوی به این سوال پاسخی مبتنی بر شواهد تاریخی بدهد. روش تحقیق به صورت اسنادی و مشاهده ای است و داده ها با توجه به دیگر اسناد تاریخی تحلیل و جمع بندی شده است. بر اساس این پژوهش، علی رغم وجود حسینیه خانقاه نطنز در دوره شاهرخ تیموری، این بنا مخصوص عزاداری محرم نبوده است، بلکه اولین حسینیه در ایران به دنبال توسعه آیین های محرم و تخصیص موقوفات به این آیین ها در دوره سلطان حسین صفوی و حدود ۱۱۲۰ هجری شکل گرفته اند. حسینیه مسجد قاضی آران و بیدگل، حسینیه میدان امیر چخماق و حسینیه مسجد سر پلک یزد از آن جمله اند. این شواهد نشان می دهد به احتمال زیاد در این دوره حسینیه های دیگری هم در ایران ساخته شده و باید این مقطع تاریخی را به عنوان زمان ساخت اولین حسینیه ها در نظر گرفت.

حسینیه خانقاه افوشته نطنز, حسینیه امیر چخماق یزد, حسینیه سر پلک یزد, حسینیه قاضی آران و بیدگل, آیین های محرم, وقف نامه ی اولین حسینیه ها, سلطان حسین صفوی