محسن مداحی نسب - گروه علوم کشاورزی، دانشگاه پیام نور، تهران، ایران و دانشجوی دکتری، گروه زراعت، دانشکده کشاورزی، دانشگاه زابل، زابل، ایران
سید محسن موسوی نیک - استاد، گروه زراعت، دانشکده کشاورزی، دانشگاه زابل، زابل، ایران
سید احمد قنبری - استاد، گروه زراعت، دانشکده کشاورزی، دانشگاه زابل، زابل، ایران
علیرضا سیروس مهر - دانشیار، گروه زراعت، دانشکده کشاورزی، دانشگاه زابل، زابل، ایران
شاپور کوهستانی - استادیار، دانشکده کشاورزی، گروه مهندسی آب، دانشگاه جیرفت، کرمان، ایران

ورود فلزات سنگین به خاک از طریق کودهای شیمیایی و آلی، ریسک انتقال آنها را به زنجیره غذایی از طریق تغییر الگوی انباشت کاتیونها در گیاه تحت تاثیر کم آبی، افزایش می دهد. بمنظور بررسی انباشت کادمیم، مس و آهن توسط گیاه جو بعنوان گیاهی مهم در مناطق خشک، آزمایشی بصورت طرح بلوک های کامل تصادفی با سه سطح کم آبی شامل آبیاری در ۱۰۰ (شاهد)، ۷۵ و ۵۰ درصد ظرفیت زراعی و چهار مرحله نمونه گیری (هر ۱۵ روز) درسه تکرار در سال های ۱۳۹۷-۱۳۹۶ و ۹۸-۱۳۹۷ در شهرستان جیرفت اجرا شد. بعد از برداشت جو، کاهش غلظت کادمیم، مس و آهن خاک بترتیب ۵۲، ۶۳ و ۲۳ درصد بود. غلظت آنها در شاخساره گیاه بترتیب۶۶، ۸۵ و ۹۶ درصد نسبت به ریشه کمتر بود. با افزایش کم آبی، غلظت آهن باقی مانده در خاک و شاخساره افزایش و در ریشه کاهش یافت و غلظت مس در خاک کاهش و در ریشه و شاخساره افزایش یافت درحالیکه غلظت کادمیم در آنها کاهش یافت. شاخص انباشت شاخساره و شاخص انتقال زیستی سه فلز کمتر از یک بودند در حالی که شاخص انباشت ریشه مس بالاتر از یک بود و با افزایش سطح کم آبی با تفاوت معنی دار به ۸۲/۶ برابر شاهد رسید. در مدل رگرسیونی چندمتغیره سرعت رشد در دوره های رشدی، بیشترین سهم در تبیین واریانس شاخص ها متعلق به سرعت های رشد در سومین و چهارمین دوره پانزده روزه رشد بود. طبق مدل رگرسیونی بین سرعت رشد و شاخص های مورد مطالعه، با افزایش سرعت رشد، شاخص انباشت مس ریشه ها به صورت خطی کاهش (۹۷/۰-β=) و شاخص انتقال زیستی برای کادمیم (۸۳/۰β=) و مس (۸۶/۰=β) افزایش و برای آهن (۹۴/۰-β= ) کاهش یافت. نتیجه گیری کلی اینکه تحت تنش خشکی هیچکدام از فلزات مورد مطالعه در شاخساره انباشته نشدند هرچند غلظت مس در ریشه ها ۳۱/۳ برابر نسبت به خاک افزایش یافت اما این افزایش منجر به ریسک سمیت زایی در شاخساره نشد.

آلودگی خاک , سمیت زایی , شاخص انتقال , فلزات سنگین , کم آبی