محمدامین قانعی راد - دانشیار جامعه شناسی مرکز تحقیقات سیاست علمی کشور
محمد توکل - دانشیار جامعه شناسی دانشگاه تهران
حسین سوختانلو - کارشناس ارشد جامعه شناسی دانشگاه تهران

هدف این مقاله بررسی عوامل انگیزشی و اجتماعی دانشجویان تحصیلات تکمیلی،به عنوان بخشی از کنشگران اجتماع علمی ایران، از نگارش مقالات بین المللی (آی. اس.آی) است. در بخش نظری با هدف فراهمساختن دانش زمینهای لازم برای ورود بهمیدان تحقیق دیدگاههای رایج در جامعه شناسی علم ازجمله مدل کارکردی، مدلمبادله، مدل برساختگرایی اجتماعی و مدل میدانی علم را مرور کرده ایم. روشپژوهش نیز با توجه به لزوم فراهمساختن امکان ورود به ساحت معنایی، براساس نظریەمبنایی تدوین شده است. در این تحقیق با ۷۱تن از دانشجویان کارشناسی ارشدرشته های علوم پایه و مهندسی دانشگاه تهران مصاحبە عمیق به عمل آمد. اینمصاحبه ها طی سه مرحله کدگذاری شدند و در نهایت روایت تحلیلی از این مقولاتاستنباط شد. خط اصلی این تحلیل، که در واقع روایتی توصیفی- تحلیلی دربارەموضوع تحقیق است، شامل چهار مقولە هستهای است. این چهار مقوله به ترتیبعبارتاند از «ذهنیت فرهنگی پیشین دربارە دانشگاه» به عنوان شرط زمینهای شروعفرایند، «وضعیت اجتماعی» و «وضعیت نظام آموزش عالی» بهعنوان عوامل ساختاریموثر در راهبردهای دانشجویان و سرانجام مقولە «کنشهای راهبردی دانشجویان برای  کنترل، اداره و برخورد با اوضاع خاص». سرانجام پژوهش به مقولە تحلیلی «رشد تولیدمقالات بین المللی» بهمثابە پیامد ناخواستە این فرآیند دست مییابد. نتیجە پژوهشنشان میدهد دانشجویان عمدتا با نگاه آرمانی وارد دانشگاه میشوند و در برخورد باوضعیت نامساعد و محدودیتهای دانشگاه و جامعه، که با انتظارات ذهنی آنانسازگاری ندارد، انگیزە مهاجرت تحصیلی در آنها تقویت میشود. آنان در چنینموقعیتی نگارش مقالات بین المللی را وسیلهای تسهیل کننده برای تحقق راهبرد خودمییابند. بدین ترتیب، بخشی از افزایش سهم ایران در تولید دانش جهانی را میتوانپیامد ناخواستە انگیزههای راهبردی دانشجویان برای تدارک مقدمات مهاجرت از کشورقلمداد کرد.

جامعه شناسی علم, رشد علمی, مقالات آی. اس. آی, تولید علم, ذهنیت فرهنگی دربارە دانشگاه, نظام آموزش عالی, مهاجرت علمی