شایان شریعتی - گروه علوم و مهندسی خاک، پردیس کشاورزی و منابع طبیعی، دانشگاه تهران، کرج، ایران.
احمدعلی پوربابائی - گروه علوم و مهندسی خاک، پردیس کشاورزی و منابع طبیعی، دانشگاه تهران، کرج، ایران.
حسینعلی علیخانی - گروه علوم و مهندسی خاک، پردیس کشاورزی و منابع طبیعی، دانشگاه تهران، کرج، ایران.
کرامت اله رضائی تیره شبانکاره - گروه علوم و مهندسی صنایع غذایی، پردیس کشاورزی و منابع طبیعی، دانشگاه تهران، کرج، ایران.
فاطمه شریعتی - گروه محیط زیست، واحد لاهیجان، دانشگاه آزاد اسلامی، لاهیجان، ایران.

پلاستی­سایزرها ترکیباتی هستند که به طور گسترده به منظور افزایش نرمی ترکیبات پلاستیکی و مشتقات مربوط به آن استفاده می­شوند. استرهای فتالیک اسید به­عنوان بزرگترین گروه نرم­کننده­های جهان به شمار می­روند و مقدار مصرف این ترکیبات در جهان در حدود ۱۰ میلیون تن در سال بوده که گردش مالی بالغ بر ۲۰ هزار میلیون دلار را دربر می­گیرد. این ترکیبات نیمه­فرار بوده و سرطان­زا، جهش­زا و مختل­کننده غدد درون­ریز می­باشند. در این پژوهش به معرفی انواع استرهای فتالیک اسید و ساختار آن­ها، مسیرهای ورود آن­ها به اکوسیستم­های مختلف و بدن انسان، روش­های اندازه­گیری در نمونه­های محیطی و پژوهش­های انجام شده در سطح جهان و ایران پرداخته شده است. به دلیل پیوند ضعیف بین این ترکیبات با پلاستیک­ها، این آلاینده­ها به­راحتی می­توانند وارد محیط زیست شده و با ورود به زنجیره غذایی انسان سبب بروز بیماری­های زیادی مانند سرطان سینه، تیروئید، بیضه، مشکلات تولید مثلی، چاقی، آسم، قند و .... شوند. با توجه به این ویژگی­ها، استرهای فتالیک اسید در فهرست آلاینده­های­ خطرناک سازمان محیط زیست کشور ایالات متحده آمریکا، چین و اتحادیه اروپا قرار دارند. متاسفانه در این زمینه پژوهش­های بسیار کمی در ایران انجام شده است. پژوهش­های انجام شده در رسوبات تالاب انزلی، آب خلیج چابهار و خاک پائین­دست محل دفن زباله سراوان نشان داد غلظت استرهای فتالیک اسید بویژه دی اتیل هگزیل فتالات (پرکاربردترین نرم­کننده جهان) بسیار بیشتر از آستانه خطر زیست­محیطی این آلاینده­ها در اکوسیستم است. امید است اطلاعات این مقاله مروری به شناخت هرچه بیشتر این ترکیبات و بررسی خطرات این آلاینده برای محیط زیست ایران کمک نماید.

آلودگی زیست محیطی, دی اتیل هگزیل فتالات, سرطان, فتالات ها, نرم کننده ها