رضا حسین زاده - کارشناسی ارشد حقوق خصوصی دانشکدگان فارابی، دانشگاه تهران، تهران، ایران

در قراردادها شروطی مورد توافق قرار می گیرد که بیشتر آن شرط صفت یا انجام فعل می باشند، اما برخی از این شروط خود یک عقد و دارای التزام مستقل می باشند. وقتی این شرط ضمن عقد یک التزام مستقل داشته باشد در واقع یک عقد تبعی خواهد بود که می تواند عقدی لازم و یا جایز باشد. حال خود عقد اصلی نیز یک لزوم یا جواز را با خود به همراه دارد که با لزوم و جواز عقد تبعی در هم می آمیزد. وقتی عقدی به صورت شرط نتیجه ضمن عقد اصلی مورد توافق قرار می گیرد، چهار حالت متصور است که عبارتند از: عقد و شرط هر دو لازم، عقد و شرط هر دو جایز، عقد لازم ولی شرط جایز و عقد جایز و شرط ضمن آن لازم. در بین فقها در خصوص لزوم وفای به شرط ضمن عقد نظریات مختلف و بسیار متفاوت و متناقضی ارایه شده است. بر عکس، علمای حقوق اجماع بر لازم الوفا بودن شروط ضمن عقد دارند. این نوشتار بر آن است تا با روش کتابخانه ای و به صورت تحلیلی و توصیفی به این سوال پاسخ گوید که آیا شروط ضمن عقد لازم الاتباع می باشند و در صورت پاسخ مثبت لزوم و جواز عقد اصلی و شرط(عقد تبعی) چه تاثیری بر یکدیگر دارند. به این منظور در ابتدا اقسام شروط بیان و سپس شروطی که دارای التزام مستقل هستند به دو دسته شامل شروطی که فعل مادی هستند و شروطی که یک عمل حقوقی هستند، تقسیم می شود. سپس شرط عمل حقوقی به نحو شرط فعل و نتیجه و تفاوت آنها با یکدیگر بیان و نتیجه گرفته می شود که شرط عمل حقوقی به نحو شرط فعل بعد از آن که ایفا گردید مانند شرط نتیجه خواهد بود. در پایان چهار صورت لزوم و جواز عقد و شرط بررسی و تاثیر آنها بر یکدیگر بر این اساس که لزوم و جوازحکم قانون گذار است، بررسی می گردد.

عقد، شرط، شرط ضمن عقد، عقد لازم، عقد جایز، شرط لازم، شرط جایز