زهرا سادات میرهاشمی - استادیار گروه فقه و مبانی حقوق اسلامی، دانشکده الهیات، دانشگاه الزهرا(س)، تهران، ایران
فائزه دری صفت - دانشجوی کارشناسی ارشد فقه و مبانی حقوق اسلامی، دانشکده الهیات، دانشگاه الزهرا(س)، تهران، ایران

زمان و اقتضائات فرهنگی و اجتماعی آن همواره مسئله ای شایان توجه بوده است و بسیاری از متفکران اسلامی از ابتدا تا به امروز، پیرامون آن به گفتمان پرداخته اند. عده ای، احکام فقهی منبعث از آیات و روایات را امری لایتغیر و غیرقابل انعطاف میدانند و عده ای دیگر با اتکا به نظریه تاریخ مندی، به دنبال پاسخی درخور شرایط زمانه و متناسب با روحیات افراد و خلق و خوی جوامع در هر برهه برمی آیند. طرفداران نظریه تاریخ مندی، احکام فقهی قرآن را با اقتضائات اجتماعی زمان و فرهنگ جاری، قابل تطبیق می دانند و اینچنین، احکام صادره در زمان معصومین را صرفا پاسخی به موارد خاص پیش آمده دانسته که تنها جنبه تاریخی داشته و قابلیت اجرایی بعنوان یک حکم کلی در سایر زمان ها و مکان ها را ندارد. این دسته از متفکران با استدلال ها و بعضا توجیهاتی، دست به اجتهاد و ارائه نظراتی متفاوت از سایر مجتهدین و صاحب نظران زده اند و تمامی این اختلاف عقیده ها، به چالشی عمیق و بعضا لاینحل در میان آنان تبدیل شده است. لذا در این نوشتار سعی شده است که به اختصار، نظرات قائلین به تاریخ مندی قرآن و مبانی آن و نیز نقدهای وارد شده بر این نظریه مورد بحث و بررسی قرار گیرد.

تاریخ مندی، قرآن، احکام فقهی، فرهنگ زمانه، نقد