زهرا حسن آبادی - دانشجوی گروه علوم باغبانی، دانشکده علوم کشاورزی و صنایع غذایی، دانشگاه علوم تحقیقات، تهران، ایران
مهدی مهیجی - استادیار، گروه تولید و ژنتیک گیاهی، دانشکده کشاورزی، دانشگاه شهید باهنر کرمان، کرمان، ایران
فریبا شریفی فر - ، مرکز تحقیقات گیاهان دارویی و طب سنتی، دانشکده داروسازی، دانشگاه عوم پزشکی،کرمان، ایران
منصور میرتاج الدینی - گروه زیست شناسی، دانشکده علوم، دانشگاه شهید باهنر، کرمان، ایران
علی مهرآفرین - پژوهشکده گیاهان دارویی جهاد دانشگاهی، کرج، ایران

هدف: گیاه دارویی و معطر Pulicaria gnaphalodes (Vent.) Boiss معروف به گیاه کک کش یکی از گسترده ترین گونه های بیابانی است که به صورت وحشی در مناطق وسیعی از ایران رشد می کند. این گیاه منبع فلاونوئیدها و ترپن ها است که در طب سنتی کاربرد های متعددی دارد. با توجه به اهمیت دارویی این گیاه، هدف این تحقیق بررسی و مقایسه کارایی نشانگرهای مولکولی و مورفولوژیکی در تفکیک جمعیت های آن بودمواد و روش ها: در این پژوهش ۲۰ جمعیت از این گونه از استان های کرمان، فارس، یزد و هرمزگان جمع آوری و تنوع ژنتیکی آنها با استفاده از ۱۰ صفت مورفولوژیکی و ۲۵ آغازگر ISSR مورد تجزیه و تحلیل قرار گرفت. نمونه گیری برای استخراج DNA در بهار و نمونه گیری برای بررسی های مورفولوژیکی در انتهای فصل رشد در تابستان انجام شد.نتایج: در بررسی تنوع ژنتیکی بین جمعیت ها، در مجموع ۱۵۰ نوار تکثیر شد که از این تعداد ۱۳۹ مورد آن (۶۷/۹۲ درصد) چند شکل بودند. میانگین تعداد آلل های موثر (Ne) و هتروزیگوسیتی مورد انتظار (uHe) به ترتیب ۴۷/۱ و ۲۸۸/۰ بود. دندروگرام رسم شده با استفاده از روش Wards، این تجزیه جمعیت ها را به دو گروه اصلی تقسیم نمود. خوشه کوچک تر شامل جمعیت های ۱۵، ۱۸ و ۱۹ بود و سایر جمعیت ها در خوشه بزرگ قرار گرفتند. ارتباط ضعیفی بین الگوی تنوع ژنتیکی جمعیت ها و داده های GIS مشاهده شد. نتایج حاصل از تجزیه به عامل ها برای صفات مورفولوژیک نشان داد که سه مولفه اصلی (مولفه های زایشی، سطح برگ و رویشی) با مقادیر ویژه بیش از یک، ۲۴/۶۹ درصد از کل تنوع را توجیه نمودند. این سه عامل به ترتیب ۷۷/۲۸، ۰۵/۲۱ و ۴۲/۱۹ درصد از تغییرات داده ها را تبیین کردند. تجزیه به عامل ها جمعیت های مورد مطالعه را به دو گروه مشخص تقسیم نمود.نتیجه گیری: در مطالعه حاضر، سطوح بالایی از تنوع ژنتیکی و مورفولوژیکی بین جمعیت های P. gnaphalodes مشاهده شد به نحوی که پراکندگی های جغرافیایی تاثیر کمی در تنوع ژنتیکی جمعیت ها داشت. به نظر می رسد عواملی نظیر چند ساله بودن گیاه، سیستم گرده افشانی، خود ناسازگاری، پراکندگی بذر توسط باد و جریان ژن، از تنوع ژنتیکی بالای جمعیت ها حمایت کنند.

پولیکاریا, تنوع ژنتیکی, تنوع مورفولوژیکی, نشانگر ISSR