محمد ضابط - دانشیار، گروه زراعت و اصلاح نباتات، دانشکده کشاورزی، دانشگاه بیرجند، بیرجند، ایران
سمانه پیش قدم - دانشجوی سابق کارشناسی ارشد گروه زراعت
زهره علیزاده - استادیار، گروه زراعت و اصلاح نباتات، دانشکده کشاورزی، دانشگاه بیرجند، بیرجند، ایران

هدف: خارشتر یکی از گونه های گیاهی سازگار با مناطق خشک و نیمه خشک است که از لحاظ تولید علوفه، حفاظت خاک و دارویی اهمیت دارد. این تحقیق به منظور بررسی تنوع ژنتیکی اکوتیپ های خارشتر، تعیین شباهت و تفاوت بین اکوتیپ ها و مشخص نمودن ساختار ژنتیکی اکوتیپ های مختلف خارشتر با استفاده از نشانگرهای ISSR و SCoT صورت گرفت. مواد و روش ها: ۲۲ اکوتیپ خارشتر از نواحی مختلف سه استان خراسان شمالی، رضوی و جنوبی مورد مطالعه قرار گرفت. استخراج DNA به روش CTAB صورت گرفت. از ۱۲ آغازگر ISSR و ۱۸ آغازگر SCoT در تجزیه های مولکولی استفاده شد. نتایج: در کل درصد چندشکلی در دو نشانگر به ترتیب ۴۲/۹۹ و ۴۲/۹۵ درصد بود. بیشترین تعداد باند در نشانگر ISSR متعلق به آغازگرهای IS۵، IS۸ و IS۱۰ و در نشانگر SCoT متعلق به آغازگرهای S۲، S۴ ، S۶، S۷ و S۱۰ و کمترین تعداد باند تکثیر شده در نشانگر ISSR متعلق به آغازگرهای IS۱، IS۲، IS۳ و IS۶ و در نشانگر SCoT متعلق به آغازگر S۱ بود. در نشانگر ISSR بیشترین میزان PIC محتوای اطلاعات چندشکلی مربوط به آغازگر IS۶ (۴۴/۰) و کمترین میزان مربوط به آغازگر IS۴ (۰۹/۰) و در نشانگر SCoT بیشترین میزان مربوط به آغازگر S۱۲ (۴۴/۰) و کمترین میزان مربوط به آغازگر S۱ (۰۴/۰) بود. در نشانگر ISSR بیشترین شاخص تنوع ژنتیکی نی و شاخص اطلاعاتی شانون مربوط به آغازگر IS۶ و کمترین آن مربوط به آغازگر IS۲ و IS۱۰ و در نشانگر SCoT بیشترین مقدار مربوط به آغازگر S۱۴ و کمترین مقدار مربوط به آغازگر S۱ بود. در نشانگرهای ISSR و SCoT تجزیه خوشه ای اکوتیپ ها را در ۳ و ۶ گروه دسته بندی نمود. تجزیه واریانس مولکولی نشان داد که ۹ و ۱۴ درصد از تغییرات مربوط به بین گروه ها و ۹۱ و ۸۶ درصد به درون گروه ها به ترتیب در نشانگر ISSR و SCoT بود. نتیجه گیری: این مطالعه نشان داد که نشانگرهای ISSR و SCoT نشانگرهای قابل اعتمادی در شناسایی سطوح بالایی از چندشکلی و برای بررسی تنوع ژنتیکی خارشتر نشانگرهای مناسبی بودند. آغازگر IS۶ و آغازگرهای S۱۲ و S۱۴ به عنوان بهترین آغازگرها در این مطالعه شناخته شدند و پیشنهاد می شود در مطالعات آتی مد نظر قرار گیرند. به طور کل نتایج نشان داد که تنوع درون جمعیت ها بیشتر از تنوع بین جمعیت ها بوده که دلالت بر عدم تبعیت تنوع جغرافیایی از تنوع زنتیکی در گیاه خارشتر می باشد.

تجزیه خوشه ای, چندشکلی, شاخص مولکولی, شاخص نی و شانون