مهدی ذاکری - دانشیار گروه فلسفه، دانشگاه تهران، تهران، ایران

وجه اشتراک بخش های مختلفی که فلسفه نظری را تشکیل می دهند، شناخت برهانی جهان است؛ هرچند مبادی برهانی هر بخش، متناسب با موضوع آن بخش تفاوت دارد. در دسته بندی بدیهیات، مبادی اختصاصی نفس شناسی درزمره وجدانیات قرار می گیرند که ابن سینا درک آنها را به حواس باطنی و خود نفس نسبت داده است. یک مسئله این است که آیا هیچیک از قوای باطنی براساس کارکردهایی که ابن سینا برای هرکدامشان مشخص کرده، می توانند درکنار خود نفس، مبدا شناخت نفس قرار گیرند یا خیر. تنها قوه نامزد این امر، قوه واهمه است؛ اما کارکرد آن، ادراک معانی جزئی است؛ نه معرفت به ادراک معانی جزئی که به شناخت نفس می انجامد. مسئله دیگر این است که نفس چگونه می تواند به قوای حیوانی و گیاهی خود که مادی و منطبع در بدن هستند، معرفت یابد. در مقاله حاضر، با بررسی کارکردهایی که ابن سینا به قوای نفس نسبت داده است، نشان خواهیم داد هیچیک از حواس ظاهری و باطنی نفس به کار شناخت آن نمی آیند و خود نفس ناطقه با ادراک بی واسطه خویش و احوال و افعالش به گزاره هایی که مبدا نفس شناسی اند، معرفت می یابد؛ افزون بر این، معرفت به قوای حیوانی و مادی نفس نیز ازطریق ادراک مستقیم افعال این قوا صورت می گیرد که درعین حال، اعراض نفس هستند.

روش شناسی, نفس شناسی, ابن سینا, قوه واهمه, شهود همگانی