مریم شکوری - دانشجوی دکتری، گروه خاکشناسی، دانشکده کشاورزی، دانشگاه گیلان
محمود شعبانپور - دانشیار گروه خاکشناسی، دانشکده کشاورزی، دانشگاه گیلان، رشت
ناصر دواتگر - موسسه تحقیقات برنج کشور-دکترای خاکشناسی
مجید وظیفه دوست - گروه مهندسی آب، دانشکده کشاورزی، دانشگاه گیلان

رشد سریع جمعیت و به­دنبال آن افزایش نیاز غذایی، شناخت روابط عملکرد و شرایط خاک را ضروری می­سازد. یکی از شاخص­هایی که شرایط خاک و ویژگی­های مربوط به آن را به خوبی نشان می­دهد شاخص کیفیت خاک است. این پژوهش به­منظور تعیین اثر کیفیت خاک بر عملکرد برنج در شمال ایران (استان گیلان) انجام گردید. ۶۴ نمونه خاک از مزراع برنج، برای اندازه­گیری ویژگی­های فیزیکی و شیمیایی موثر برکیفیت خاک تهیه و همچنین عملکرد برنج نیز در مزارع مذکور با استفاده از پلات­گذاری تعیین شد. سپس عملکرد کل منطقه به سه کلاس با عملکردهای کمتر از  ۴۰۰۰ کیلوگرم بر هکتار (کلاس یک)، ۴۰۰۰ تا ۴۵۰۰ کیلوگرم بر هکتار (کلاس دوم) و بالاتر از ۴۵۰۰ کیلوگرم بر هکتار (کلاس سوم) تقسیم شد. برای تعیین شاخص کیفیت خاک از میان ویژگی­های مطالعه شده ۱۶ ویژگی به­عنوان شاخص­های انتخابی روش کل داده­ها (TDS) و پنج ویژگی با استفاده از  تجزیه به مولفه­های اصلی به عنوان شاخص­های انتخابی روش مجموعه حداقل داده­ها (MDS) انتخاب شد. از منطق فازی برای نمره­دهی و مفهوم شاخص اشتراک برای وزن­دهی شاخص­ها استفاده و در نهایت تلفیق آنها با استفاده از روش افزایشی وزن­دار انجام شد.  بررسی نتایج شاخص کیفیت، همبستگی مثبت و بالا در دو روش TDS و MDS را نشان داد (R۲=۰.۸۷). نتایج ضریب همبستگی بین عملکرد و SQI به روش TDS  (R۲=۰.۵۲)  بالاتر از SQI به روش MDS (R۲=۰.۲۸)  بود. در روش MDS نیز مانند روش TDSشاهد روند افزایشی در مقدار SQI کلاس­های بالاتر عملکرد بوده، اما اختلاف معنی­دار در بین کلاس دوم و سوم دیده نشد. تفاوت در بین کیفیت خاک با عملکردهای پایین­تر با روش MDS معنی­دار است اما این تفاوت در سطوح بالاتر عملکرد کمتر قابل تمیز می­باشد، زیرا با کاهش تعداد شاخص­ها دقت و حساسیت ارزیابی کیفیت خاک کاهش می­یابد.

تجزیه به مولفه های اصلی, مزارع برنج, شاخص کیفیت خاک