کوهزاد رئیس پور - گروه جغرافیا، دانشکده علوم انسانی، دانشگاه زنجان، زنجان، ایران.

بخار آب قابل بارش یکی از کمیت های مهم هواشناسی، فیزیک جو، هیدرولوژی و تغییرات اقلیمی است که برآورد آن در پیش­بینی مقدار بارش، وقوع سیلاب و سایر پارامترهای هیدرولوژیکی مفید می­باشد. امروزه از تصاویر ماهواره­ای به­ طور گسترده ای برای برآورد بخار آب قابل بارش و تحلیل همبستگی آن با سایر فراسنج های آب و هواشناختی استفاده می شود. هدف از پژوهش حاضر برآورد مقدار بخار آب قابل بارش و بررسی رابطه ی آن با شش متغیر اقلیمی از قبیل دما، فشار، رطوبت نسبی، درصد ابرناکی، بارش و سرعت باد در گستره ی جغرافیایی ایران با استفاده از داده های ماهواره مبنا می باشد. داده های مورد استفاده با گام های زمانی ماهانه و مکانی° ۱°×۱ در گستره ی اقلیمی جو ایران برای دوره ی داده برداری ۲۰۱۹ – ۲۰۰۳ انتخاب گردید. برای بررسی رابطه ی بین بخار آب قابل بارش با متغیرهای اقلیمی، از ضریب همبستگی پیرسون استفاده شد. داده های رقومی استخراج شده پس از کنترل کیفی و پیش پردازش، توسط نرم افزارهای تخصصی از قبیلENVI، ArcGIS و Grads برای ساخت لایه های رستری بر اساس مرز جغرافیایی کشور ایران به­کار گرفته شد. بر اساس نتایج، میانگین آب قابل بارش در جو ایران mm ۷/۱۲ است که در مقایسه با میانگین جهانی (mm ۶/۲۱)، کم بودن مقدار آب قابل بارش در جو ایران را نشان می دهد. از سویی دیگر مقدار آب قابل بارش در جو ایران از توزیع زمانی و مکانی همگنی برخوردار نیست. به­طوری که بیش­ترین مقدار آن در ناحیه ی ساحلی جنوب و شمال و کمترین مقدار آن بر فراز سلسله جبال زاگرس، بخش هایی از شمال شرق و شرق ایران و در اولویت بعدی در نواحی بیابانی ایران مرکزی متمرکز است. میانگین همبستگی آماری (پیرسون) بین pwv با دما (R= %۸۶)، با فشار (R= - %۸۹)، با رطوبت نسبی (R= - %۸۸)، با ابرناکی (R= - %۳۲)،  با بارش (R= - %۶۴) و سرعت باد (R= %۶۷) بوده است.

برآورد ماهواره ای, آب قابل بارش, سنجنده AIRS, همبستگی پیرسون, اتمسفر ایران