الیاس صفاران - دانشیار گروه هنر و معماری دانشگاه پیام نور
محمد متولی - مدرس مدعو هنر دانشگاه پیام نور واحد ری

سنگ مزارات مناطق مختلف، دارای نقوش خاصی می باشند. که بیانگر فرهنگ، هنر و وضعیت جغرافیایی مردم آن منطقهمی باشد. گورستان سفید چاه بهشهر یکی از قدیمی ترین گورستان مسلمانان در مازندران است و دارای سنگ مزارهایی بهصورت عمودی و محرابی شکل می باشد، که از لحاظ فرم و شکل نقوش خود بی نظیر است. این سنگ مزارات حجاریشده از نقوش متنوع با مضامین مذهبی و غیرمذهبی – متاثر از اندیشه های ایران قبل و پس از اسلام- می باشد. یکی از ایننقوشی که در اغلب سنگ مزارات این منطقه بکار رفته، نقش سرو می باشد که این نقش هم از نظر ابعاد و هم از نظر فرمظاهری دارای تنوع می باشد به گونه ای که فرم این نقش از ساده ترین شکل ابتدایی و انتزاعی تا نمادین و واقع گرا درگردش می باشد. گاه این نقش به تنهایی و گاهی همراه با سایر نقوش جانوری و هندسی دیده شده است. همچنین گاه برحاشیه ها به تعداد زیاد و گاه بصورت تکی و گاه بصورت قرینه در مرکز سنگ مزار نقش شده است. سرو در ایران ازگذشته تاکنون دارای اهمیت زیادی بوده است. این درخت به دلیل استقامت و سرسبزی همیشگی خود توانسته به عنواننمادی از زندگی جاوید به بافته ها و سایر آثار ایرانیان از جمله سنگ مزارات راه یابد. این نقش تاکنون مورد مطالعه و بررسیزیادی قرار گرفته، اما کمتر به بررسی و علل پیدایش و مفهوم این نقش در سنگ مزارات پرداخته شده است. در این مقالهابتدا به بررسی گورستان سفید چاه و انواع سنگ مزارات آن پرداخته و سپس اهمیت نقش درخت سرو در گذشته در بینایرانیان و در مرحله ی بعد، نگاهی گذرا به سنگ مزارات گورستان هایی در ایران که دارای این نقش می باشد، می اندازیم ودر ادامه به بررسی انواع فرم های حجاری شده این نقش و ترکیب بندی آن در سنگ مزارات و در نهایت یک دسته بندیفرمی برای این نقش می پردازیم. روش گردآوری اطلاعات در این مقاله به صورت اسنادی و میدانی و تدوین آن به شیوهتوصیفی – تحلیلی بوده است . با استفاده از منابع کتابخانه ای و مطالعه میدانی از طریق مشاهده و عکاسی از منطقه مورد نظر ،مصاحبه با استادان و کارشناسان این حیطه و بازدید و مشاهده نمونه ها به جمع آوری اطلاعات پرداخته شده است.

سنگ مزارات، سرو ، نقوش گیاهی، سفیدچاه، بهشهر، مازندران