نگار مقیمیان - دانشجو دکتری، دانشکده منابع طبیعی دانشگاه تربیت مدرس، نور، مازندران، ایران
سید محسن حسینی - استاد، دانشکده منابع طبیعی دانشگاه تربیت مدرس، ، نور، مازندران، ایران
یحیی کوچ - گروه جنگلداری، دانشکده منابع طبیعی و علوم دریایی نور، دانشگاه تربیت مدرس
بهروز زارعی - استادیار، دانشکده منابع طبیعی دانشگاه تربیت مدرس، نور، مازندران، ایران

تغییرکاربری اراضی یکی از دخالت­های مهم بشر در اکوسیستم­های طبیعی است که بر روی فرآیندهای اکوسیستم به ویژه خاک اثرگذار است. در پژوهش حاضر، اثر تغییر کاربری اراضی بر پویایی­ فعالیت­های میکروبی و آنزیمی خاک منطقه گردکوه صافک استان مازندران مورد مطالعه قرار گرفت. بدین منظور، نمونه برداری خاک به روش سیستماتیک-تصادفی و از دو عمق ۵-۰ و ۱۰- ۵ سانتی­متری انجام شد. در مجموع ۲۴۰ نمونه خاک از شش کاربری (جنگل طبیعی ممرز - انجیلی، جنگل مخروبه ممرز- انجیلی، جنگل­کاری توسکا، جنگل­کاری سکویا، آیش رها شده و اگروفارستری بارده) در چهار فصل بهار، تابستان، پاییز و زمستان جمع­آوری شد. مطابق با نتایج، کاربری­های توسکا و جنگل طبیعی بیشترین مقادیر تنفس پایه (۴۹/۰ و ۴۴/۰ میلی گرم دی اکسید کربن برگرم در یک روز) و برانگیخته (۴۰/۱ و ۴۰/۱ میلی گرم دی اکسید کربن برگرم در یک روز) و در مقابل، جنگل کاری سکویا و کاربری آیش کمترین مقادیر تنفس پایه (۲۱/۰ و ۲۴/۰ میلی گرم دی اکسید کربن برگرم در یک روز) و برانگیخته (۰۲/۱ و ۰۷/۱ میلی گرم دی اکسید کربن برگرم در یک روز) را به خود اختصاص دادند. کاربری­های توسکا و جنگل طبیعی بیشترین مقادیر زی­توده میکروبی نیتروژن (۲۰/۷۰ و ۳۸/۶۷ میلی گرم برکیلوگرم)، نیترات (۹۲/۳۲ و ۴۹/۳۰ میلی گرم برکیلوگرم) و آمونیوم (۰۴/۳۰ و ۹۵/۲۷ میلی گرم برکیلوگرم) را به خود اختصاص داد. بالاترین میزان فعالیت آنزیم­های اوره آز، فسفاتاز، آریل­سولفاتاز و اینورتاز به ترتیب در کاربری­های توسکا و جنگل طبیعی (۸/۱۴۵، ۸/۱۴۴µg NH۴+–N g−۱ ۲ h−۱،۲/۶۵۱، ۶/۶۲۹ µgPNP g−۱ h−۱، ۴/۱۴۲، ۴/۱۴۱µg PNP g−۱ h−۱ و ۲۱۷، ۸/۲۱۴ µg Glucose g−۱ ۳ h−۱) و کمترین میزان فعالیت به ترتیب در کاربری­های آیش، مخروبه و سکویا (۲۲/۱۲۷، ۸۶/۱۲۸، ۰۸/۱۲۸µg NH۴+–N g−۱ ۲ h−۱،۲/۲۷۳، ۲/۲۶۱، ۸/۲۷۲ µgPNP g−۱ h−۱، ۲/۱۰۷، ۶/۱۰۹، ۸/۱۰۸ µg PNP g−۱ h−۱ و ۴/۱۵۱، ۴/۱۵۵، ۸/۱۵۸ µg Glucose g−۱ ۳ h−۱) مشاهده شد. با توجه به تغییرپذیری مشخصه­های میکروبی و آنزیمی خاک در فصول مختلف سال و عمق­های مورد بررسی، بیشترین مقادیر این مشخصه­ها به فصول تابستان و بهار و لایه بالایی خاک اختصاص داشته است. با توجه به ارزیابی صورت گرفته در بین کاربری­ها، بعد از جنگل طبیعی، در مناطق جنگلی تخریب­­یافته شمال کشور، استقرار گونه درختی توسکا می­تواند به عنوان گونه منتخب در کاربری­هایی با شرایط مشابه جهت بهبود کیفیت و سلامت خاک مد نظر قرار گیرد.

تخریب و احیاء رویشگاه, تنفس پایه و برانگیخته, زی توده میکروبی, پویایی فصلی, عمق خاک