فاطمه مسکینی ویشکایی - مرکز تحقیقات و آموزش کشاورزی و منابع طبیعی استان خوزستان، سازمان تحقیقات، آموزش و ترویج کشاورزی، اهواز، ایران
رسول میرخانی - موسسه تحقیقات خاک و آب، سازمان تحقیقات، آموزش و ترویج کشاورزی، کرج، ایران.

برآورد بسیاری از شاخص­های کیفیت فیزیکی خاک مستلزم تعیین رطوبت خاک در نقطه ظرفیت مزرعه­ای (FC) است. لذا هدف این پژوهش، ارزیابی اثر مکش­های مختلف معادل رطوبت ظرفیت مزرعه­ای بر مقدار شاخص­های مختلف کیفیت فیزیکی خاک و سپس ارزیابی کیفیت فیزیکی خاک­های مورد مطالعه برمبنای شاخص­های محاسبه شده بود. در این پژوهش از ۳۵ نمونه خاک از اراضی کشاورزی استان البرز استفاده و شاخص­های S دکستر، ظرفیت هوا، آب قابل استفاده گیاه و ظرفیت مزرعه­ای نسبی محاسبه گردید. نتایج نشان داد که براساس شاخص S دکستر، تنها ۲۰ درصد از نمونه­های خاک در گروه کیفیت فیزیکی ضعیف (۰۳۵/۰ > S) قرار گرفتند و سایر نمونه­های خاک از کیفیت فیزیکی خوب یا بهتری برخوردار بودند (۸۰ درصد). درحالی­که نتایج سایر شاخص­ها نشان داد که با فرض رطوبت FC در مکش­های ۱۰۰، ۳۳۰ سانتی­متر و مکش محاسبه شده براساس مفهوم شدت زهکشی ناچیز، به­ترتیب ۱۲، ۴۴ و ۷۰ درصد از نمونه­های خاک از لحاظ تهویه، قابلیت دسترسی آب خاک و فعالیت میکروبی، کیفیت فیزیکی مناسبی داشتند. بین میانگین رطوبت FC در مکش معادل ۳۳۰ سانتی­متر و روش پیشنهادی براساس شدت زهکشی ناچیز اختلاف معنی­داری مشاهده نشد. بنابراین، می­توان از شاخص­های کیفیت فیزیکی خاک بر مبنای رطوبت FC در مکش ۳۳۰ سانتی­متر برای ارزیابی کیفیت فیزیکی در خاک­های مورد مطالعه استفاده نمود. نتایج نشان داد که علی­رغم توانایی خوب شاخص S دکستر، استفاده از سایر شاخص­های کیفیت فیزیکی خاک موجب ارزیابی جامع­تری از محدودیت­های فیزیکی خاک بر رشد گیاه می­گردد اما تعیین شاخص­های کیفیت فیزیکی خاک مستلزم برآورد صحیحی از مقدار رطوبت ظرفیت مزرعه­ای خاک می­باشد.

آب قابل استفاده گیاه, شاخص S دکستر, شاخص ظرفیت مزرعه ای نسبی, شاخص ظرفیت هوا