بهرام شعبانی - استادیار گروه زبان و ادبیات فارسی، دانشکده ادبیات و علوم انسانی، دانشگاه جهرم، جهرم، ایران
محمد عباس زاده جهرمی - دانشیار گروه فلسفه و کلام اسلامی، دانشکده ادبیات و علوم انسانی، دانشگاه جهرم، جهرم، ایران

کشف­المحجوب نخستین کتابی است که در تصوف به زبان فارسی تالیف شده و استناد به آیات قرآن از ویژگی­های سبکی این متن کهن به شمار می­آید. در این پژوهش، چگونگی تاویل آیات قرآنی به­کاررفته در مقدمه و شش باب آغازین این کتاب، که مولف در آن به موضوعات بنیادین تصوف پرداخته، بررسی و تحلیل شده ­است. نتایج نشان می­دهد که هجویری در این بخش از کتاب برای بررسی و تبیین ۱۷ موضوع نسبتا کلی و گوناگون به ۵۵ آیه از قرآن استناد کرده که برداشتش از ۲۷ آیه صحیح بوده، از ۲۶ آیه برداشت شخصی داشته و در تاویل ۲ آیه خطای آشکار داشته ­است­. بر این اساس، تاویل بیش از نیمی از آیات بررسی شده مورد استناد هجویری، شخصی بوده که اثبات مدعا و مطلوب مولف و تفسیر مد نظر وی از برخی مفاهیم تصوف عامل اصلی برداشت ­های شخصی و ناصحیح او از این آیات است. از عوامل اصلی این تاویلات نادرست، می­توان به تقلید هجویری از پیشینیان، شناخت محدود او از آیات و روایات و استفاده هدفمند از آن، انگیزه خاص وی در اثبات مدعا و مطلوب خویش، و نوعی خودباوری برآمده از آشنایی او با عرفان و تصوف اشاره کرد.کشف­المحجوب نخستین کتابی است که در تصوف به زبان فارسی تالیف شده و استناد به آیات قرآن از ویژگی ­های سبکی این متن کهن به شمار می­ آید. در این پژوهش، چگونگی تاویل آیات قرآنی به­ کاررفته در مقدمه و شش باب آغازین این کتاب، که مولف در آن به موضوعات بنیادین تصوف پرداخته، بررسی و تحلیل شده ­است. نتایج نشان می­دهد که هجویری در این بخش از کتاب برای بررسی و تبیین ۱۷ موضوع نسبتا کلی و گوناگون به ۵۵ آیه از قرآن استناد کرده که برداشتش از ۲۷ آیه صحیح بوده، از ۲۶ آیه برداشت شخصی داشته و در تاویل ۲ آیه خطای آشکار داشته ­است­. بر این اساس، تاویل بیش از نیمی از آیات بررسی شده مورد استناد هجویری، شخصی بوده که اثبات مدعا و مطلوب مولف و تفسیر مد نظر وی از برخی مفاهیم تصوف عامل اصلی برداشت­های شخصی و ناصحیح او از این آیات است. از عوامل اصلی این تاویلات نادرست، می­توان به تقلید هجویری از پیشینیان، شناخت محدود او از آیات و روایات و استفاده هدفمند از آن، انگیزه خاص وی در اثبات مدعا و مطلوب خویش، و نوعی خودباوری برآمده از آشنایی او با عرفان و تصوف اشاره کرد.

آیات قرآن, تاویل, چرایی و چگونگی, کشف المحجوب, هجویری