حمیدرضا جوانی - گروه مهندسی آبیاری و آبادانی، دانشکده مهندسی و فناوری، دانشگاه تهران، کرج، ایران
عبدالمجید لیاقت - دانشگاه تهران
علیرضا حسن اقلی - موسسه تحقیقات فنی و مهندسی کشاورزی، سازمان تحقیقات، آموزش و ترویج کشاورزی، کرج
بیژن نظری - دانشگاه امام خمینی قزوین

امروزه، کارکرد اصلی زهکشی، تنها خروج آب اضافی از نیمرخ خاک نیست، بلکه مدیریت سطح ایستابی نیز به اهداف آن اضافه شده است. زهکشی کنترل شده یکی از روش­هایی است که می­تواند چنین هدفی را تحقق بخشد. در این پژوهش، سامانه زهکشی کنترل شده در اراضی دشت مغان با هدف کاهش حجم زهاب خروجی، مدیریت بهتر سطح ایستابی و افزایش بهره­وری آب آبیاری در محصولات ذرت و گندم به اجرا در آمد. این بررسی در زمینی به مساحت ۴۰ هکتار در قالب سه تیمار شامل زهکشی آزاد(FD) ، زهکشی کنترل شده با عمق کنترل ثابت ۷۰ سانتی­متر(CD۷۰)  و زهکشی کنترل شده با عمق متغیر در دوره رشد گیاه (CDch) و در سه تکرار صورت گرفت. اطلاعات جمع آوری شده شامل میزان دبی خروجی از زهکش­ها، تغییرات زمانی و مکانی سطح ایستابی و عملکرد محصولات ذرت و گندم بود. نتایج این پژوهش نشان داد که در تیمارهای CDch و CD۷۰، حجم زهاب خروجی از زهکش­ها در محصول ذرت ۲/۵۱ و ۸/۴۳ درصد و در محصول گندم ۶/۴۶ و ۱/۳۳ درصد و به صورت معنی­داری نسبت به زهکشی آزاد (FD) کاهش یافت. نتایج همچنین نشان داد که سطح ایستابی در زهکشی آزاد نوسانات بیشتری نسبت به تیمارهای زهکشی کنترل شده دارد. میزان عملکرد علوفه تر در محصول ذرت در تیمارهای CD۷۰ و CDch به میزان ۹/۲۴ و ۱/۱۹ درصد و عملکرد دانه گندم ۳/۴۱ و ۶/۲۶ درصد نسبت به تیمار FD افزایش یافت. درنهایت، نتایج نشان داد که بهره­وری آب آبیاری در تیمارهای زهکشی کنترل شده و به­خصوص تیمار CDch بیش از تیمار زهکشی آزاد بود. با اجرای سامانه زهکشی کنترل شده، علاوه بر کاهش زهاب خروجی، از میزان خسارات زیست محیطی ناشی از زهاب در پایین دست مزارع نیز کاسته می­شود.

کارایی مصرف آب, کنترل سطح ایستابی, زهکشی کنترل شده, زهاب