سهیلا چنگیزی - دانشجوی دکتری علوم قرآن و حدیث، واحد علوم و تحقیقات تهران، دانشگاه آزاد اسلامی
مژگان سرشار - استادیار گروه علوم قرآن و حدیث، واحد علوم و تحقیقات تهران، دانشگاه آزاد اسلامی

بررسی امثال موجود در روایات و یافتن تاریخ تولید و گوینده اولیه آنها  به ما کمک می کند تا روایات را از امثال تفکیک کنیم. در این پژوهش بر مبنای امثال موجود در مجمع الامثال میدانی، روایات بحارالانوار مورد بررسی قرار گرفته است. روایات حاوی ضرب المثل در بحارالانوار در سه حیطه اندیشه، صفت ها و احساسات قلبی، و عملکرد انسان قابل دسته بندی هستند. در این مقاله روایت هایی از بحارالانوار، مشتمل بر امثال «الحریص محروم»، «لا راحه لحسود»، «السخاء فطنه و اللوم تغافل» و «انی لک باخیک کله و ای الرجال المهذب»، که در حوزه صفات قلبی حرص، حسادت، سخاوت و گذشت است، مورد بررسی قرار گرفته اند. در پژوهش حاضر با برسی تقدم و تاخر زمانی منابع و بررسی اسناد، راویان و متن روایات معلوم شد که اولین گویندگان این عبارات تمثیلی، معصومان: نبودند؛ بلکه افرادی ادیب و حکیم همچون ابراهیم بن ادهم، ابوالدرداء و اکثم بن صیفی اولین گویندگان این امثال بودند. سپس این عبارات تمثیلی در اواخر قرن اول و نیمه اول قرن دوم وارد روایات شدند. همچنین این پژوهش نشان دهنده تاثیرپذیری روایات از امثال عامیانه است.

امثال عامیانه, بحارالانوار, حرص, حسد, سخاوت, گذشت, مجمع الامثال