حسین سلطانی فرد - دانشجوی دکتری رشته فقه و مبانی حقوق اسلامی دانشگاه تهران، تهران، ایران

یکی از مسائلی که همواره مورد توجه اصولیان بوده است ، مسئله »امکان سنجی جعل حکم ظاهری « است که در آن پیرامون چگونگی حل محذورهای تعبد به حکم ظاهری سخن گفته می شود؛ محذورهایی مانند اجتماع ضدین ، اجتماع مثلین ، تفویت مصلحت ، القای در مفسده و نقض غرض که از جانب عقل به نظر رسیده و اجتماع میان دو حکم تکلیفی را ناممکن می سازد. ادله ای که دلالت بر حجیت امارات و اصول عملیه می کنند در حکم مقتضی و جزء العله برای حجیت حکم ظاهری هستند و تا زمانی که موانع و محذورهای مطرح شده مرتفع و مفقود نگردد، علت تامه موجودنمی شود و تبعا معلول نیز وجود نمی یابد. اصولیان مختلف برای حل محذورهای مذکور راه ها و پاسخ هایی را ارائه داده اند و از جمله آن اصولیان، آقا ضیاء عراقی است که دارای راه حلی بدیع و نوین در این زمینه است . آقا ضیاء عراقی با بیان چهار مقدمه به این نتیجه می رسد که طرقی همچون »لحاظ حیثیت تعلیلی برای موضوع حکم ظاهری «، »عدم اثبات اهتمام شارع برای حفظ مراد در تمام مراتب « و »عدم تعلق غرض شارع به امری افزون بر تکوین خطاب« می توانند به عنوان راه حل های مناسب در مسئله اعتبار حکم ظاهری شناخته شوند. این پژوهش تلاش می کند تا با روش تحلیلی و انتقادی به تبیین آرای محقق عراقی در این زمینه بپردازدو نهایتا با وجود ایراداتی که به مبانی نظریه وی وارد است ، راه حل هایی را برای حل نمودن هر یک از محذورهای تعبد به حکم ظاهری پیشنهاد می دهد.

حکم ، حکم واقعی ، حکم ظاهری ، آقا ضیاء عراقی