جمال فیلی - کارشناس ارشد سازه های آبی، سازمان آب و برق خوزستان
بهرام رحیمی - کارشناس ارشد سازه های آبی شرکت مهندسین مشاور سازآب پردازان
محمدجواد نصراصفهانی - کارشناس ارشد سازه های آبی سازمان آب و برق خوزستان

ماهی ها ممکن است در اثر تغییرات زیست محیطی و یا بطور غریزی جهت تخم ریزی، به بالا دست مهاجرت نمایند. در این میان، آبشارهای طبیعی و سدهای انحرافی از موانعی هستند که ممکن است از مهاجرت ماهی ها به بالادست جلوگیری کرده و یا اینکه مهاجرت آنها را به تاخیر بیاندازند. ممانعت در مهاجرت ماهی ها خود ممکن است حیات آنها را در یک رودخانه تحت تاثیر قرار داده و حتی باعث از میان رفتن گونه ای خاص از آبزیان شود. راه ماهی ها سازه هایی هستند که امکان عبور ماهی را به بالادست فراهم ساخته و دسترسی ماهیان به زیستگاههای مورد نظرشان را فراهم می آورند. وظیفه مهم سازه راه ماهی ایجاد مسیری مطمئن برای عبور ماهی های مهاجر می باشد. این پژوهش به بررسی رفتار هیدرولیکی و سرعت جریان آب درون ماهی نوع روزنه- سرریز می پردازد. در این تحقیق پس از اندازه گیری سرعت موضعی جریان درون استخرها و تعیین سرعت در ورودی و خروجی روزنه ها، به رسم خطوط هم سرعت درون استخرها با استفاده از نرم افزار Surfer پرداخته شد. جهت اندازه گیری سرعتهای موضعی تعداد 3 استخر از استخرهای راه ماهی سد انحرافی حمیدیه روی رودخانه کرخه واقع در شمال غربی اهواز و در هر استخر 30 نقطه انتخاب گردید. با عبور دبی های مختلف سعی گردید تا رفتار استخرها از نظر توزیع سرعت، خطوط جریان و گردابها شناسایی و بررسی شود. سرعتهای محلی توسط میکرومولینه اندازه گیری و خطوط هم سرعت ( Isovel) توسط نرم افزار ترسیم شد. خطوط هم سرعت نشان داد که قسمت وسط هر استخر در بالادست نزدیک به دیواره میانی، حاشیه امنی از نظر سرعت برای عبور ماهی به بالادست می باشند. همچنین از نظر عبور ماهی ها از روزنه به طرف بالادست حاشیه دیوار داخلی متصل به روزنه، محل مطمئن تر برای عبور ماهی از روزنه می باشد.

راه ماهی ، سد انحرافی ، استخرهای راه ماهی ، سرعت انتحاری