محمدعلی زکی - دانشیار بازنشسته جامعه شناسی دانشگاه امام حسین(ع)

در قرن بیست و یکم، معنویت بیش از پیش در جوامع بشری اهمیت یافته واین مهم دردهه اخیر، زمینه ساز ظهوررویکردی جدیددرتربیت به نام تربیت معنوی شده است. تربیت معنوی را می توان تلاش و توسعه و تحکیم پیوند انسان با خویشتن، با دیگران، باطبیعت و خداوند تعریف کرد که محصول آن بخشیدن غنا و عمق به زندگی انسان است. نهج البلاغه آثارمختلف دنیاشناسی را درحیات انسانی بیان کرده است. دنیا شناسی یکی از مبانی تعلیم و تربیت در نهج البلاغه وهم چنین یکی از اصول اساسی تربیت معنوی در نهج البلاغه تلقی شده است. براساس آموزه های نهج البلاغه دنیاگرایی مهم ترین آسیب تربیت معنوی است. دنیاگرایی مانع نیل انسان به مراتب کمال و تربیت معنوی بوده است. هدف پژوهش حاضربررسی سیمای دنیاوآخرت اززبان امام علی (ع) براساس خطبه های نهج البلاغه وهم چنین ساخت وطراحی مدل نهایی مربوطه خواهد بود. نوع پژوهش «استفاده ازمنابع موجود» وروش گردآوری اطلاعات «روش تحلیل محتوا» درنظرگرفته شده است. پس از بررسی ومطالعه دقیق هفت منبع وفهارس موضوعی نهج البلاغه درمجموع ۶۴ مرتبه در ۴۷ خطبه (۱۵۴ فراز) شناسایی ونهایی شدند. یافته های پژوهش درباره طراحی و ساخت مدل نهایی دنیاشناسی امام علی (ع) به تفکیک سه بعدتربیت معنوی، مبتنی بر سه بخش اصلی به ترتیب توالی سنخ شناسی شده اند:۱) بعدشناختی شامل توصیف وچیستی دنیا (۱۹ مرتبه و بیان ۱۹۰ ویژگی دنیا)، نسبت بین دنیاوآخرت (۸ مرتبه)،۲) بعد عاطفی/احساسی دنیا اندیشی (موعظه و عبرت گرفتن از گذشتگان نسبت به دنیا و هم چنین مثال دنیا)(۱۶ موردو ۱۱۵ نکته) و ۳) بعدرفتاری شامل وظایف ما نسبت به دنیا (۳۳ مرتبه ومعرفی ۷۳ وظیفه) وچرایی وضرورت وظایف ما (۱۹ مرتبه وبیان ۹۶ ضرورت). اندیشه ورزی امام علی (ع) نسبت به دنیا و آخرت برگرفته از آموزه های قرآن کریم، رویکردی جامع، روشنگرانه، آینده پژوهی وتحلیل گربوده است. امام تصاویر مختلف از دنیا ارائه داده تا به انسان بصیرت بخشد وبر اساس آن با دنیا به تعامل بپردازد. نسبت بالای جنبه منفی تصاویر ارائه شده ازدنیا، به مثابه ی هشدارو تلنگری است که می خواهد موجب دنیابینی و آخرت طلبی شود. البته درکنار این تصاویر، امام به جنبه مثبت دنیا نیزتوجه داشته است.

امام علی(ع)، خطبه های نهج البلاغه، دنیا، تربیت معنوی، تحلیل محتوا