حمید ستوده - استاد سطوح عالی حوزه علمیه قم؛ استادیار گروه معارف اسلامی دانشگاه علوم پزشکی ایران.

مسلک حق الطاعه، از ابتکارات محقق شهید، آیت الله سید محمد باقر صدر در تقریری نوین از حکم عقل به تنجز ظنون در شبهات حکمیه است که به مثابه اصل عملی اولی قبل از ملاحظه شرع (ترخیص یا احتیاط شرعی)، نقش مهمی در تحلیل و تفسیر دیگر مسائل اصولی همانند حجیت قطع، برائت، تنجیز علم اجمالی، امارات و قبح تجری دارد. آیت الله محمد جواد فاضل لنکرانی در بحث خارج اصول خویش، به بررسی این نظریه پرداخته و نقدهای فراوانی را بر آن وارد دانسته که تقریر این دروس، در کتابی با نام «نظریه حق الطاعه در بوته نقد و بررسی» از نویسنده به چاپ رسیده است. در این مقاله که با رویکرد تحلیلی - انتقادی محتوا انجام شده، اهتمام حداکثری بر آن است که فهم روشنی از مبانی این دیدگاه فراهم آید و سپس، تاملات استاد محترم به همراه پاسخ هایی که به این اشکالات به عنوان دفاعیات از این دیدگاه، در مقاله ای با عنوان «پاسخ نقدهای نظریه حق الطاعه» در شماره ۲۵ فصلنامه «پژوهش های اصولی» چاپ شده، تحلیل و ارزیابی گردد. رهیافت این نوشتار، اثبات عدم تلازم بین منعمیت با منجزیت انکشاف به همه درجات آن و در نتیجه اثبات برائت به مقتضای حکم مستقل عقلی در شبهات بدویه بعد از فحص و یاس است؛ مگر مواردی بسان شبهات مرتبط با اعراض، اموال و دماء که احتمال تکلیف یا محتمل از منظر اغراض تشریعی، اهمیت بیشتری دارد.

حق الطاعه, مولویت, منجزیت, اشتغال عقلی, برائت عقلی