شهرام دلشاد - دانش آموخته دکتری زبان و ادبیات عربی، مدرس مدعو گروه زبان و ادبیات عربی، دانشگاه گیلان، گیلان، ایران

رستم از بارزترین شخصیت‎های ادبیات حماسی ایران است که در متون حماسی ادبیات فارسی به ویژه شاهنامه فردوسی منزلت و جایگاه درخور ویژه‎ای دارد، اما این بدین معنا نیست که آثار دیگری که در راستای گزارش پهلوانان حماسی ایران به نگارش درآمده‎اند، به همان اندازه در تبیین جایگاه وی کوشیده‎اند. این اهمال و بی‎توجهی به وسیله بسیاری از نویسندگان عربی - اسلامی که در زمینه‎های دینی و فرهنگی جدید سر برآورده‎اند، پدیده‎ای عجیب و شگفت‎انگیز نیست، اما دگرگشت و اهمال آن در شاهنامه ثعالبی که نزدیک‎ترین متن عربی - اسلامی به شاهنامه است و توسط ادیبی از نیشابور که در خراسان می‎زیسته و از منابع مشترکی با ابوالقاسم فردوسی در تدوین تاریخ حماسی ایران بهره برده و از جهت‎های زیادی همچون نام‎ها، توصیفات، رویدادها با آن مشترک است، شگفت‎انگیز و جای بحث و بررسی دارد. پژوهش حاضر می کوشد، به نقد و ارزیابی فرایند کاسته‎شدن جایگاه رستم و دگرگشت شخصیت تهمتن در کتاب غرر الملوک ثعالبی بپردازد و علت‎ها و جلوه‎های آن را در مقایسه با شاهنامه فردوسی به بوته نقد و تطبیق بکشاند. براساس یافته‎ها، با تکیه بر فرضیه بازآفرینی رستم در شاهنامه و اشتراک منابع فردوسی و ثعالبی، عواملی همچون مغایرت مبنایی شرح پهلوانی فردوسی با کتاب شرح شاهان ثعالبی، رویکرد تاریخی و دینی وی، تضاد گفتمانی و نگرشی میان شاعر و مورخ در رابطه با تجسم ابرقهرمانان حماسی، در دگرگشت این شخصیت حماسی در متن عربی، مورد بحث نقش بسزایی دارد. لازم به ذکر است که روش به کاررفته در نوشتار پیش رو، توصیفی - تحلیلی برپایه مکتب آمریکایی ادبیات تطبیقی است.

غرر الملوک, شاهنامه, رستم, دگرگشت, ادبیات تطبیقی