شیما حمیدی - دانش آموخته گروه علوم قرآن و حدیث، دانشگاه آزاد اسلامی قم، قم، ایران
علیرضا قائمی نیا - دانشیار گروه معرفت شناسی، پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه اسلامی، قم، ایران
محمدعلی رضایی اصفهانی - استاد گروه علوم قرآن و حدیث جامعه المصطفی العالمیه قم، قم، ایران

نشانه­شناسی دانشی است که به بررسی نظام­های نشانه­ای نظیر زبان­ها می­پردازد. قرآن کریم نیز به عنوان مجموعه­ای از نشانه­های زبانی از این منظر مورد بررسی قرار می­گیرد. این دانش همانند ابزاری توانمند از طریق ارائه تحلیل­های ساختاری به فهم دلالت­های متن یاری می­رساند. مدل­های ارتباطی یکی از ارکان­های مهم در تحلیل­های زبان­شناسی به شمار می­رود. در این میان مدل ارتباطی یاکوبسن یکی از مدل­های مطرح در حوزه مطالعات نشانه­شناسی به شمار می­رود. در این مدل ارتباطی، به بررسی نقش­های زبانی بر اساس عناصر اصلی تشکیل دهنده ارتباط پرداخته می­شود. در این پژوهش با رویکرد توصیفی تحلیلی به تحلیل نشانه­شناختی واژه «آیه» در قرآن در مصادیق نشانه­های آفاقی، انفسی، معجزه و عبارت زبانی در قالب مدل ارتباطی یاکوبسن پرداخته می­شود و دلالت­های آن استخراج می­گردد. بررسی کارکردهای زبانی واژه «آیه» در مصادیق گوناگون با استفاده از مدل ارتباطی یاکوبسن در نشانه­شناسی ویژگی­های مشترکی نظیر جنبه غیبی­ داشتن، تامل و کارکرد ارجاعی مشترک را برای رمزگان­ اثبات می­نماید و دو سطحی بودن (دنیوی و اخروی) نشانه­ها را به نمایش می­گذارد.

قرآن, نشانه شناسی, آیه, مدل ارتباطی, یاکوبسن