طیبه السادات مهدوی - گروه گیاه پزشکی، دانشکده کشاورزی، دانشگاه بوعلی سینا، همدان
حسین مددی - گروه گیاه پزشکی، دانشکده کشاورزی، دانشگاه بوعلی سینا- همدان

رقابت نقش مهمی در اندازه، ساختار و پایداری جوامع حشرات دارد و به عنوان یک راهبرد تعیین کننده شایستگی عوامل بیولوژیک به کار می­رود. در حشرات پارازیتوئید، گونه­های مختلف می­توانند در مراحل لاروی و بلوغ بر سر منابع خاص رقابت کنند. درک چگونگی تاثیر رقابت درون و بین گونه ای در پارازیتوئیدها برای مطالعات اساسی اکولوژیکی و در موضوع مهار زیستی آفات ضروری به نظر می­رسد. پژوهش حاضر به تعیین اثر رقابت روی کارایی جستجوگری و راهبرد تخم­گذاری زنبور پارازیتوئید Habrobracon hebetor Say روی لارو سن چهار کرم پیله­خوار نخودHeliothis viriplaca Hufnagel  در هفت سطح رقابتی و نیز چهارسطح از تراکم (۱، ۲، ۳ و ۴) زنبور پارازیتوئید به ازای هر بوته نخود بهاره (رقم بی­ونیج) و در شرایط خردسامانه یا میکروکاسم پرداخت. نتایج نشان داد که، با افزایش سطح رقابت از میزان کارایی جستجوی زنبور H. hebetor کاسته شده، به طوری­که، بیشترین مقدار کارایی پس از ۴۸ ساعت در تیمار بدون رقابت و در تراکم ۴ زنبور به ازای هر بوته، ۰۰۲/۰±۱۷۸/۰ بر ساعت و کمترین آن در سطح رقابت ۱۲ و تراکم ۲ زنبور، برابر با ۰۰۴/۰±۰۲۳/۰ بر ساعت، محاسبه شد. با افزایش سطح تراکم زنبور تا سطح تراکم ۳ زنبور به ازای هر بوته، میزان کارایی کاهش یافت، اما، در تراکم ۴، مجددا کارایی جستجو افزایش یافت. همچنین، اثر متقابل تراکم و رقابت معنی­دار نبود، به عبارتی روند واکنش جستجوگری برای تراکم­های مختلف در سطوح مختلف رقابتی متفاوت نمی­باشد و این دو عامل مستقل از یکدیگر اثر خود را روی کارایی جستجوگری زنبور H. hebetor، بروز داده­اند. زمان اثر مثبت بر کارایی زنبور داشت، به طوری­که در تمام سطوح رقابت و در تراکم­های مختلف اختلاف از لحاظ آماری معنی­دار شد. با افزایش تراکم زنبور به ازای هر بوته نخود، میزان تخم­گذاری افزایش یافت و این بدان معنا است که، حضور همزمان چند زنبور پارازیتوئید اثر منفی روی میزان تخم­گذاری ندارد، در حالی­که رقابت اثر منفی بر میزان تخم­گذاری زنبور ماده داشت، به این صورت که بیشترین میزان تخم­گذاری در تراکم ۱ زنبور و سطح رقابت ۱(شاهد) با ۱/۲±۷/۱۴ تخم و کمترین آن در تراکم ۴ زنبور و سطح رقابت ۱۲، ۰۵/۰±۴/۶ عدد تخم به ازای هر بوته تعیین شد. در تمام سطوح رقابت صرف نظر از میزان تراکم، نسبت جنسی تحت تاثیر رقابت نبود، اما اختلاف نسبت جمعیت ماده به نر در سطح رقابت ۱ از دیگر سطوح بیشتر بوده است. درصد تلفات با افزایش سطح رقابت افزوده شد، به این صورت که کمترین درصد تلفات در سطح رقابت ۱ و ۲ و بیشترین آن در سطح رقابت ۱۰ و ۱۲ رخ داده است. در نهایت با توجه نتایج این پژوهش، به نظر می­رسد باید توجه بیشتری به نقش رقابت درون گونه­ای در هنگام رهاسازی و تولید انبوه زنبور پارازیتوئید H. hebetor برای استفاده در برنامه مدیریت تلفیقی کرم پیله­خوار نخود داشت.

پارازیتوئید, توانمندی, کارایی جستجوگری, Heliothis viriplaca