مجید احمدی ملاوردی - دانش آموخته دکتری ژئومورفولوژی، گروه جغرافیا، دانشکده ادبیات و علوم انسانی، دانشگاه رازی، کرمانشاه، ایران
ایرج جباری - دانشیار ژئومورفولوژی، گروه جغرافیا، دانشکده ادبیات و علوم انسانی، دانشگاه رازی، کرمانشاه، ایران
امان اله فتح نیا - استادیار ژئومورفولوژی، گروه جغرافیا، دانشکده ادبیات و علوم انسانی، دانشگاه رازی، کرمانشاه، ایران

برداشت، حمل و رسوب گذاری گردوغبار، فرایندهای سطحی ژئومورفیک مهمی هستند که آثار و پیامدهای زیست محیطی نامطلوبی برجای می­گذارند. محیط­های طبیعی مختلف تا وقتی که پایداری خود را از دست ندهند، در مقابل فرسایش بادی مقاوم هستند؛ اما وقتی فعالیت­های انسان پایداری این سطوح ژئومورفیک را تغییر می­دهد، مناطق مستعد فرسایش بادی بیشتر شده و پتانسیل انتشار گردوغبار افزایش یابد. در این پژوهش سعی شد پتانسیل انتشار گردوغبار کلاس­های ژئومورفولوژی استان ایلام با تاکید بر تغییر کاربری اراضی ارزیابی شود. بدین منظور در ابتدا نقشه ژئومورفولوژی بر اساس طرح طبقه­بندی ژئومورفیک خاستگاه­های گردوغبار ترجیحی (PDS) و با ترکیبی از داده­های سنجش ازدور و تعدادی نقشه موضوعی (سنگ­شناسی و خاک) تهیه گردید. سپس با استفاده از تصاویر لندست ۷ (سنجنده ETM+) و لندست ۸ (سنجنده OLI) کاربری اراضی به ترتیب برای سال­های ۲۰۰۰ و ۲۰۱۵ استخراج و با مقایسه آن ها، نقشه تغییر کاربری اراضی تهیه شد. سرانجام نقشه تغییر کاربری اراضی بر روی نقشه ژئومورفولوژی انطباق داده شد تا وضعیت تغییر کاربری در هر کلاس ژئومورفولوژی مشخص گردد. نتایج نشان داد در استان ایلام ۶ کلاس ژئومورفولوژی بر اساس طرح طبقه­بندی ژئومورفیک خاستگاه­های گردوغبار ترجیحی (PDS) وجود دارد. در اکثر این کلاس­ها مهم ترین تغییر کاربری که صورت گرفته است، تغییر کاربری از مرتع به کشاورزی بوده است. هرچند ازنظر ژئومورفولوژی سطوح آبرفتی پرشیب، درشت دانه و برش­یافته (a۲)؛ سطوح آبرفتی کم شیب، ریزدانه و برش­یافته (c۳) و سطوح با انتشار کم (۷) پتانسیل کمی در انتشار گردوغبار دارند، اما تغییر کاربری اراضی نه تنها در این سه کلاس، بلکه در سایر کلاس­های ژئومورفولوژی باعث شده است پتانسیل انتشار گردوغبار کلاس­های ژئومورفولوژی افزایش یابد.

پتانسیل انتشار گردوغبار, ژئومورفولوژی, تغییر کاربری اراضی, استان ایلام