حمید عباداللهی - استادیار دانشکده ادبیات و علوم انسانی دانشگاه گیلان گروه علوم اجتماعی

در ادبیات ایران شناسی مفهوم شهر و اقتصاد شهری پیشاسرمایه داری به صور مختلف تعریف شده است. آن یا به مثابه تبعات ثانویه اقتصاد فئودالی و محل استقرار اربابان غایب از ده (رویکرد مارکسیست های روسی)، و یا به عنوان مکان استقرار بوروکراسی حکومتی برای مدیریت منابع ارضی (رویکرد مارکسیست های آسیاگرا) مفهوم یابی شده است. رویکرد سومی نیز وجود دارد که شهر را محل تولد طبقه تجار ایرانی می داند، لیکن تجاری که به دلیل دخالت حکومت مستبد نتوانسته اند هنجارهای عقلانی رفتار اقتصادی را، همانند تجار غربی، نهادینه سازند (رویکرد وبر گرایان). در هر دو تعریف نخست، شهر فاقد منطق اقتصادی مجزا، و تابع اقتصاد روستایی است و در تعریف سوم نیز، شهر ایرانی به شکل سلبی از روی مفهوم شهر غربی، به عنوان نمونه آرمانی شهر، تعریف می شود. هر سه تعریف فوق، به دلیل ساختار تئوریک شان توان شناسایی منطق اقتصادی مجزا برای اقتصادهای شهری ایران پیشاسرمایه داری را نداشته و به تبع آن فاقد توان لازم برای مفهوم سازی مستقل از شهر ایرانی هستند. این مقاله با عنایت به نقایص تئوریک موجود در ادبیات ایران شناسی بر آن است تا با رویکرد مارکسیسم ساختاری، مفهومی مستقل از شهر ایرانی در دوره پیشاسرمایه داری ارائه نماید. یافته ها نشان می دهد با کاربرد نظریه شیوه تولید خرده کالایی و نظریه مفصل بندی،می توان تعریفی مستقل ازشهر ایرانی در عصر پیشاسرمایه دارانه ارائه کرد.

ایران پیشاسرمایه داری, جامعه شهری, شیوه تولید خرده کالایی, مفصل بندی شیوه های تولید, تابعیت کار از سرمایه