آرش آذرپیک - (مسئول اندیشکده ی کلمه گرایان)کارشناس ارشد زبان و ادبیات فارسی دانشگاه رازی کرمانشاه
نیلوفر مسیح - دانشجوی کارشناسی ارشد زبانشناسی دانشگاه پیام نور کرمانشاه

در چند دهه ی اخیر ژانر واژانه تنها ژانر ادبی و زبانی بوده است که ساختار دستور زبان (قواعد گشتاری_زایشی و مقولات نقشی) را به چالش کشیده است و با نفی انواع مقولات نقشی در ساختار خود، توانسته است بدون نقش پذیری کلمات به عنوان فاعل، فعل، مسند، مفعول و ساختار زنجیره ی گفتار ... افاده ی معنا کند. دستوری شدگی، یعنی عناصر واژگانی تبدیل به امکانات دستوری شوند. و اجزای واژگانی نقش دستوری کسب می کنند. و نحو، نحوه ی آرایش واژه ها در قالب عبارات و جمله ها و.. است. هر چند دستوری شدگی سبب کاهش خودمختاری کلمات می شود اما در فرایند واژه سازی نقش مهمی ایفا می کند. هر کلمه_ پدیداری یک شهروند آزاد در جامعه مدنی زبان است. که با تحمیل نقش و قواعد گشتاری نحو یا گرامر به عنوان یک ابزار دستوری در خدمت دستور زبان برای ایفای نقشی به خصوص قرار می گیرد. در این مقاله که به روش توصیفی_ تحلیلی نگارش یافته است. ضمن توصیف دستوری شدگی و بیان انواع دستورزبان(نحو) و اصول آن مهمترین ساز و کارهای ژانر فراساختاری واژانه به منظور فراروی از این اصول براساس زبان شناسی فراساختارگرا بیان می گردد. برای روشن تر شدن این ساز و کارها، مثال هایی از واژانه ارائه خواهد شد. در پایان به این نتیجه خواهیم رسید که ژانر واژانه با فراروی از نحو و برخی اصول دستوری شدگی در جهت نحوزدایی و نقش زدایی از کلمات در متن بر می آید و تنها ژانری است که در صورت ترجمه می تواند در تمام زبان ها درک و به دور از قواعد نحو و انواع نقش های دستوری درک و دریافت شود.

واژانه، زبان شناسی فراساختارگرا، نحو، قواعد گشتاری، دستوری شدگی