نصرالله پورمحمدی املشی - عضو هیات علمی دانشگاه بین المللی امام خمینی(ره)

حکیم غیاث الدین عمر بن ابراهیم نی شابوری معروف به خیام از ریاضی دانان و حکما و شاعران نام آور ایرانی در قرن پنجم هجری است . زندگی خیام با افسانه درهم آمیخته است. وی در فراهم کردن زیج ملکشاهی مشارکت داشت و به ریاست انجمن دانشمندانی قرار گرفت که تقویم را اصلاح کرد . ولی آنچه امروز به نام خیام شهره آفاق و افکار شده است رباعیات خیام است که به زبان های گوناگون ترجمه گردیده و بارها چاپ و منتشر شده است . در حالی که شهرت اولیه خیام بخاطر تلاش علمی او در زمینه های علوم ریاضی و نجوم بود که از خود برجا گذاشته است . اما با گذشت زمان افکار بلند او مانند فری ادی همیشگی در قالب رباعیات پر نغز بر جای تلاش علمی او نشست و کرسی جاودانه سخنگوی تنهایی های متفکران پرسشگری گردید. این تغییر و فرایند شناسایی و شناساندن رباعیات خیام از منظر تاریخ فوق العاده حائز اهمیت و بررسی می باشد . زیرا در روزگاری که گفتمان حاکم بر ایران تبلیغ دین و ترویج آخرت گرایی توسط کسانی بود که پس از یک نزاع طولانی تازه از راه رسیده بودند و فرق متفاوت بویژه اهل سنت و اسماعیله در اوج جدال نظامی و قلمی علیه یکدیگر بودند؛ چرا که کوچکترین نشانه بد دینی حتی می توانست اتهام بی دینی را متوجه متفکران و ا ندیشمندان نماید .از این رو تأکید و تمرکز کردن بر سئوالهای که هم درد بشر است و هم دغده ذهنی متفکران ؛ می باید در حاشیه افکار و فعالیت های ذهنی دانشمندان و علاقمندان به شعر و ادب قرار گیرد. از طرف دیگر قرن های چهارم و پنجم نه تنها اوج درگیری های بود ؛ بلکه شاهد چالش نظام فرهنگی ایرانی و ترک در این سرزمین هستیم . از این رو اشعار او شدیدا تحت الشعاع رخداد دوران قرار گرفت این در خالی بود که بن مایه های فرهنگی ادبیات ایران و درون مایه های بشری شعر خیام از جمله ویژگی های بودند که اشعار او را در ورای زمانو مکان با ضرورت ها و صیرورت های انسانی درآمیخته و برای همیشه تاریخ روز آمد نموده بود ؛ درنتیجه ماندگاری او در تاریخ بیانگر یک چالش و تفوق همیشگی زبان او برزمان بوده و است.

خیام، ادبیات، تاریخ، ترکان، ایرانیان