حسن ذوالفقاری - استاد زبان و ادبیات فارسی، دانشگاه تربیت مدرس، دانشکده ادبیات و علوم انسانی، تهران، ایران.
مسلم نادعلی زاده - استادیار زبان و ادبیات فارسی، دانشگاه بین المللی اهل بیت(ع)، تهران، ایران.

قصه و تمثیل دو ابزار مهم و راه گشا برای شرح و تبیین مسائلی است که بیان آن ها به زبان معمول دشوار است یا مخاطب نمی­ تواند آنها را به ­درستی درک کند؛ به همین دلیل شاعران و نویسندگان در طول تاریخ از این دو ابزار برای دست یافتن به مقاصد خود بسیار استفاده کرده اند. ازجمله این اشخاص، می توان فریدالدین عطار نیشابوری را نام برد که در جایگاه یک شاعر عارف با هدف تفهیم مفاهیم عرفانی به مخاطبان، از قصه و تمثیل در آثار خود بسیار بهره برده است. در نوشتار حاضر، روش های بهره­مندی عطار از حدود دو هزار قصه و تمثیل در موضوعات مختلف تعلیمی و اخلاقی، عاشقانه و همچنین تاریخی در بیان اندیشه های عرفانی خویش بررسی شده و مشخص گردیده است که او به عنوان یکی از الگوهای ادبیات عرفانی، چگونه مفاهیم مورد نظر خود را به صورتی ملموس و با بیانی ساده به مخاطبانش منتقل می­سازد و در پایان هر داستان، آموزه­های خویش را بیان می کند. در این پژوهش با روش توصیفی تحلیلی ابتدا به جایگاه قصه در تبیین مسائل عرفانی پرداخته شده و پس از گونه شناسی قصه ­های تمثیلی، نه روش عطار در داستان­گویی و نقل حکایات به دست آمده است که عبارت اند از: بهره گیری از قصه های مشهور و تمثیل ­سازی با آن ها؛ ۲. بهره­ گیری از شیوه «قصه در قصه»؛ ۳. بیان طنزآمیز؛ ۴. نتیجه­ گیری در آغاز یا پایان قصه؛ ۵. بهره گیری از افسانه­ های عامیانه؛ ۶.  بهره­ گیری از تیپ­­های گسترده و مردمی؛ ۷. قصه­ گویی به زبان مردم؛ ۸. بازگذاردن راه تاویل؛ ۹. بهره­ گیری از روش قصه­ گویی خداوند.

قصه گویی, تمثیل پردازی, قالب و معنا, عطار نیشابوری, ادبیات عامه