اشرف منتظری - مربی گروه معارف اسلامی، دانشگاه فرهنگیان، تهران، ایران.

یک بررسی اجمالی کاربردهای پرشمار اصطلاح سبیل الله در قرآن بیانگر این است که این مفهوم برای تثبیت در فرهنگ اسلامی مسیر های معنایی مختلفی را طی کرده و دچار تحولات معنایی شده است. شناخت این تحولات معنایی با مرور آراء تفسیری و روایات امکان پذیر است. در مطالعه کنونی بنا ست مراحل تحول معنایی انگاره سبیل الله را در عصر شکل گیری آن بررسی کنیم. نتایج به دست آمده نشان می دهد سبیل نخست به مفهوم مسیری مبهم به سان اصطلاحی ترابری به کار می رفت، سپس در واژگان قرآنی معنای راه و روش زندگی پیدا کرد، سپس هجرت مسلمانان از مکه به مدینه که حرکتی در همین مسیر مبهم بود جنبشی در سبیل الله نام گرفت. در مرحله ای بعد، شیوه زندگی مطلوب یک مسلمان به مثابه حرکتی در چنین مسیری که تحت عنوان سبیل الله شناخته می شد بازنموده شد. مسلمانان برای قرارگرفتن در این سبیل الهی می بایست با دشواری هایی هم چون آزار دیدن، هجرت کردن، خرج کردن دارایی، جهاد کردن، و درنهایت نیز کشته شدن در چنین راهی روبه رو می شدند. پس از آن که با هجرت نبوی جامعه اسلامی تثبیت شد، انگاره جهاد در راه خدا نیز برپایه همین انگاره سبیل الله، و به معنای مجموع تلاش های خالصانه ای که شخص باید با هدف الهی به انجام رساند شکل گرفت.

سبیل الله, هجرت, انفاق, جهاد, تاریخ انگاره ها.