محمد رسول آهنگران - استاد گروه فقه و حقوق، دانشکدگان فارابی، دانشگاه تهران، قم، ایران.
سید محمد حسینی پور - دانش آموخته دکتری تفسیر تطبیقی، دانشکده علوم و معارف قرآن کریم قم، دانشگاه علوم و معارف قرآن کریم، قم، ایران.

وجوه مختلف معنایی واژگان قرآن گاه معنای مختلفی ارائه میدهند. گاه نیز تغییری در معنای کلی آیات قرآن ایجاد نمیکنند؛ اما فهم ظرایف معانی قرآن را دشوار میکنند و نقاط ضعفی در فهم معنا را آشکار میکنند. یکی از موادی که وجوه معنایی متفاوت آن گاه ترجمه و تفسیری دور از ذهن ایجاد کرده، ماده «عجب» است که در آیات متعددی از قرآن دیده می شود. بیش تر مفسران و مترجمان عربی و فارسی آن را در کاربردهای قرآنی به «شگفتی» و مترادفهای آن معنا کرده اند. شمار اندکی از مفسران نیز کوشیده اند با تفکیک میان کاربردهای مختلف، برخی از موارد کاربرد این ماده را به مفهوم «خوشایندی» و مانند آن معنا کنند. این درک اخیر معمولا در میان مترجمان قرآن به زبان های اروپایی بیش تر دیده می شود. نبود قاعدهای مشخص برای تمییز معنای این ماده در هیئتهای گوناگون آن موجب تشتت آراء شده است. مطالعه حاضر به واکاوی معنای مشتقات ماده عجب اختصاص دارد و بنا ست که در آن با روشی توصیفی  تحلیلی، این ماده را بررسی لغوی و صرفی کنیم و با مرور آراء مفسران درباره آیات حاوی این ماده معنای صحیح آن را در هر موضع کاربردش تبیین کنیم. دستاورد این مطالعه بنا ست سنجش این قاعده باشد: ماده عجب در تمام ابواب ثلاثی مجرد تنها به معنای شگفتی است؛ اما در باب افعال از ثلاثی مزید به هردو معنای خوشایندی و ناخوشایندی محتمل است که به طبع با توجه به سیاق آیه، معنای صحیح استخراج میشود.

اعجاب, تعجب, مفردات قرآن