نوشین قربانی - دانشجوی دکتری تخصصی معماری، دانشکده هنر و معماری، دانشگاه آزاد اسلامی، واحد تبریز
سحر طوفان - دانشیار دانشکده هنر و معماری، دانشگاه آزاد اسلامی، واحد تبریز
حبیب شاه حسینی - استادیار دانشکده هنر و معماری، دانشگاه آزاد اسلامی، واحد تبریز
نیما ولی زاده - استادیار دانشکده هنر و معماری، دانشگاه آزاد اسلامی، واحد تبریز
حسن ستاری ساربانقلی - دانشیار دانشکده هنر و معماری، دانشگاه آزاد اسلامی، واحد تبریز

عصر پهلوی اول سرآغاز سلسله ای از تغییروتحولات بود که ظهور ایران مدرن را به دنبال داشت. رضاشاه با عقلانیت سیاسی جدید کوشید تا قدرت را در جامعه نهادینه کند، بدین منظور شهروندانی مطیع و منظم نیاز بود تا امر حکمرانی میسر گردد. از نظر فوکو، متفکر معروف فرانسوی، شکل اعمال قدرت در دنیای مدرن از شکل سنتی آن متفاوت است و به اشکال مختلف و به صورت پنهان در لایه های جامعه رخنه می کند و با ایجاد انضباط به کنترل رفتار جمعیت های کثیر منجر می شود. در این خصوص، فوکو به روش هایی اشاره می کند که به ایجاد انضباط در فضا منتهی می گردد. اینکه فضای معماری، با توجه به تئوری قدرت فوکو، در عصر پهلوی اول چگونه در اعمال و انتقال قدرت به منظور پیشبرد اهداف سیاسی حکومت نقش داشته، مهم جلوه می کند. هدف از این پژوهش، تطبیق پیکره بندی فضایی عمارت شهرداری تبریز با روش های انضباط فضایی فوکو است. روش تحقیق در این پژوهش روش کمی  کیفی است، اطلاعات بر اساس مطالعات کتابخانه ای و میدانی جمع آوری و داده ها با استفاده از نرم افزار دبث مپ آنالیز و یافته های کمی به دست آمده، با در نظر گرفتن تئوری میشل فوکو با رویکرد تطبیقی، تحلیل شده است. نتایج حاصل شاخصه های آنالیز VGA که شامل یکپارچگی بصری، کنترل بصری، انتروپی، پیوستگی، و عمق می شوند، حاکی از آن هستند که نوع قرارگیری ورودی اصلی بنا، تفکیک فضایی، دیوارکشی ها، چینش ردیفی اتاق ها با راهروهای باریک و محدود، تعبیه در های شفاف اتاق ها، و مفصل بندی فضایی، که با روش های انضباطی فوکو همخوانی دارند، در کنترل بصری و فیزیکی درونی بنا و ایجاد نظم فضایی نقش بسزایی دارند. این نتایج الگویی پنهان را می نمایاند که مدیران شهری می توانند در طراحی های بناهای عمومی از آن استفاده کنند.

نحو (چیدمان) فضایی, پهلوی اول, تئوری قدرت میشل فوکو, روش های انضباط فضایی