جعفر طاهری - استادیار دانشکده معماری و شهرسازی، دانشگاه فردوسی مشهد

هدف در این مقاله توصیف و تبیین فراروایتی از اندیشه و مفهوم زیربنایی مرجعیت در جوامع، هنر، و معماری سنتی است. شواهد بسیاری وجود دارد مبنی بر اینکه شکل گیری آثار هنر و معماری، سازمان اجتماعی  حرفه ای پیشه وران، ساختار طبقاتی، و رفتارهای جوامع سنتی بر پایه سلسله مراتبی از الگوها یا مراجع معنوی و مادی استوار است. در این مقاله بر پایه روش تفسیر تاریخی نقش و تاثیر سه کلان مرجع مابعدطبیعی، طبیعی (عالم کبیر)، و انسانی (عالم صغیر) و کلیه مفاهیم، اصول، و عناصر مرتبط با آنها بر اندیشه و عمل هنرمندان و معماران بررسی می شود. یافته های این مطالعه نشان می دهند مراجع صلاحیت دار، که در نظام سلسله مراتب هرمی به امور مقدس می رسند، بر شکل گیری کل تا جزء آثار هنر و معماری و حیات حرفه ای پیشه وران سیطره دارند. درواقع، اندیشه مرجعیت در سازمان دهی ساختار و محتوای اصناف پیشه وری، اعطای قداست و مشروعیت به پیشه ها و مصنوعات آنها، تعیین الگوها و سرمشق های معتبر، و نیز قضاوت درباره آنها نقش و اقتدار تعیین کننده ای داشتند. به نظر می رسد با صورت بندی نظری اندیشه مرجعیت و مفهوم سلسله مراتب مراجع صلاحیت دار می توان علاوه بر توصیف برخی آداب و اصول حرف سنتی، تبیینی تازه از خاستگاه های نظری آفرینش فرم در عالم سنت عرضه کرد.

سلسله مراتب, جوامع سنتی, مرجعیت, هنر و معماری