افتخار قاسم زاده - دانش آموخته کارشناسی ارشد گروه تاریخ فرهنگ و تمدن ملل اسلامی، دانشکده علوم و تحقیقات اسلامی، دانشگاه بین المللی امام خمینی (ره)، قزوین، ایران
میثم سلیمانی - دانش آموخته کارشناسی ارشد گروه تاریخ فرهنگ و تمدن ملل اسلامی، دانشکده علوم و تحقیقات اسلامی، دانشگاه بین المللی امام خمینی (ره)، قزوین، ایران

از جلوه های آشکار تاریخ و تمدن ایران که دارای بنیادها و زیرساخت های مستحکم علمی و فرهنگی است؛ تدوین پندنامه ها و سیاست نامه ها بوده که خردمحوری اساس آن ها است. صاحب نظران، نویسندگان، مورخین، افراد سیاسی، شاعران، شخصیت های سیاسی و اجتماعی هر کدام از منظری به بحث تعلیم و تربیت نگریسته و از روش های خاصی برای پیشبرد آن استفاده کرده اند و در این زمینه کتاب های ارزشمندی نیز تدوین شده است. از جمله این کتاب ها، قابوسنامه می باشد که عنصرالمعالی با بکارگیری ضرب المثل های رایج فارسی و عربی، استفاده از تمثیل و آوردن داستان های جذاب و مناسب با موضوع متن، بهره گیری از آیات و احادیث، برخورداری از سخن بزرگان، تعبیر و تفسیر سخن و کاربرد اشعار فارسی به غنای این اثر قوت بخشیده است. از مهم ترین مقوله های که عنصرالمعالی در قابوسنامه به آن پرداخته، نقش و جایگاه خانواده و معلم در امر تعلیم و تربیت می باشد که این پژوهش بر آن است با روش توصیفی-تحلیلی و با اتکا به کتاب قابوسنامه عنصرالمعالی به این امر مهم بپردازد. یافته های پژوهش حاکی از آن است که عنصرالمعالی، شخصیت وجودی انسان که امر تعلیم و تربیت آن را شکل می دهد را به «میوه» و پدر و مادر را به «درخت» تشبیه می کند و معتقد است که هر چه شرایط و محیط خانواده برای امر تعلیم و تربیت مناسب تر باشد، فرزندان بهتری در آن خانواده پرورش می یابند. بعد از محیط خانه و پدر و مادر، مدرسه و معلم رسالت بزرگ تربیت و پرورش کودک را بر عهده دارند و در تثبیت و شکل گیری عادات و کیفیت معلومات و تجربیات، مدرسه و معلم نقش مهمی نسبت به خانواده دارند و معلمان باید با تهذیب نفس خود مانند پیامبران الهی و امامان معصوم به تربیت و پرورش کودکان بپردازند.

معلم، خانواده، تعلیم و تربیت، قابوسنامه، عنصرالمعالی.