نبی امیدی - گروه مدیریت ، دانشکده مدیریت، اقتصاد و حسابداری، دانشگاه پیام نور ، تهران ، ایران .

ایران اولین کشور در خاورمیانه به شمار می­رود که نفت در آن تولید و صنعت نفت آن ملی شد. نفت مهم­ترین منبع تامین درآمدهای ارزی و یکی از منابع اصلی در برنامه­های توسعه و بودجه­های سالانه در ایران بوده ­است. نوسانات و تکانه­های قیمتی نفت و تاثیر مستقیم آن بر درآمدهای دولت در دوران مختلف باعث تحولاتی درحوزه­های اقتصادی، سیاسی و اجتماعی شده است. هدف این پژوهش بررسی جایگاه، سهم و اهمیت درآمدهای نفتی در برنامه­های اول تا پنجم عمرانی در زمان پهلوی است. این پژوهش کیفی و روش جمع­آوری اطلاعات به ­صورت مطالعات اسنادی و کتابخانه­ای و شیوه تحلیل اطلاعات نیز توصیفی و تاریخی است. نتایج پژوهش نشان می­دهد کاهش و حذف درآمدهای نفتی بعد از تحریم این صنعت (که ناشی از ملی شدن صنعت نفت بود) عامل اصلی توقف برنامه عمرانی اول و نرسیدن این برنامه به اهداف مورد نظر بود، ولی در برنامه دوم نفت از بخش­های اصلی رشد اقتصادی این برنامه بوده است. هرچند در این برنامه بخش خدمات نقش اصلی­ را داشت، از سال ۱۳۴۲ به بعد مجددا بخش نفت تا پایان برنامه عمرانی پنجم بخش اصلی اقتصاد ایران بود. در برنامه سوم و چهارم، توسعه نفت به موفقیت چشمگیری می­رسد و پشتیبان اصلی رشد این برنامه­ها قرار می­گیرد، چنانکه از برنامه عمرانی سوم تا پایان دوران پهلوی میزان تولید و درآمدهای نفتی افزایش می­یابد و بعد از افزایش انفجارگونه قیمت نفت در بازارهای جهانی در اوایل دهه ۱۳۵۰، پیش­بینی افزایش شدید درآمدهای نفتی باعث بازنگری در برنامه عمرانی پنجم می­شود.

نفت, توسعه, برنامه های عمرانی, پهلوی, ایران