مهدی حسنلو - دانشجوی دکتری اصلاح نباتات گروه مهندسی تولید و ژنتیک گیاهی، دانشکده کشاورزی دانشگاه زنجان، زنجان، ایران
محمدرضا عظیمی مقدم - دانشیار، گروه مهندسی تولید و ژنتیک گیاهی، دانشکده کشاورزی دانشگاه زنجان، زنجان، ایران
سید علیرضا سلامی - دانشیار، گروه علوم باغبانی، دانشکدگان کشاورزی و منابع طبیعی، دانشگاه تهران، تهران، ایران
احسان محسنی فرد - استادیار، گروه مهندسی تولید و ژنتیک گیاهی، دانشکده کشاورزی دانشگاه زنجان، زنجان، ایران

زعفران زراعی Crocus sativus L. گیاهی دارویی، پرکاربرد و گران قیمت بوده دارای مواد موثره مهم: کروسین، پیکروکروسین و سافرانال است که ویژگی های رنگ، طعم و بو به آن می دهد. جستجوی منابع جدید تولید کننده آپوکارتنوئیدهای مذکور اهمیت تحقیق روی آن را روز به روز آشکارتر می کند. از آنجایی که کشور ایران دارای گونه های وحشی دیپلوئید با ویژگی هایی نزدیک به گونه زراعی تری پلوئید عقیم است، در تحقیق حاضر دو گونه زعفران خزر C.caspius و زیباC.Speciosus درکنار گونه زراعی، بررسی و ۶ ژن فعال در مسیر تولید سه ماده موثره مذکور، CCD۲,ALDH,PSY,LCY,BCH,UGT۷۴ (و یک ژن خانه دار TUB به عنوان ژن کنترل داخلی با بیان ثابت در تمام بافت ها) در دو بافت گل کلاله و گلپوش (تپال) و در پنج مرحله (زمان) گلدهی شامل مرحله تشکیل غنچه (غنچه نارس)، غنچه آماده شکفتن،گل تازه باز شده، گل بالغ و گل پیر مورد تحقیق قرار گرفت. با کمک Real Time PCR نسبت بیان (Fold change) به ژن کنترل داخلی (با لگاریتم برپایه ۲) در ژن های مختلف بررسی و الگو های بیان متفاوت و گاها متشابه با بیان ژن در گونه زراعی در دو بافت تپال و کلاله مشاهده شد. براساس نتایج حاصل در این مطالعه و افزیش و یا کاهش بیان برخی ژن های دخیل در مسیرهای تولید آپوکارتنوئیدها، همزمان با رشد مراحل از غنچه تا مرحله پیری گل، انتظار می رود از سه ماده پیش گفته و یا از سایر آپوکارتنوئیدها در متابولوم گل ها، مواردی در گونه های غیر تری پلوئید کشف و رهیافت هایی برای استفاده تجاری از گونه های وحشی زعفران ایرانی ایجاد و مسیر تجاری سازی آن هموارگردد.

کروسین, پیکروکروسین, سافرانال, خزر, زیبا