ایوب منصوری - استاد مدعو(۲۶سال)، دکتری زبان و ادبیات فارسی، دانشگاه آزاد اسلامی گنبدکاووس
محبوبه اسحاقی گرجی - دانشجوی دکتری مهندسی کامپیوتر(نرم افزار)، آموزش و پرورش گنبدکاووس و مدرس دانشگاه فرهنگیان
زهره اقا بابایی - کارشناس ارشد مشاوره خانواده، فرهنگی آموزش و پرورش خراسان رضوی

تعلیم و تربیت انسانی در قالب یک رشته از رشته های علوم انسانی، یا معرفتی از معارف بشری از پشتوانه بسیار نیرومند خردورزانه برخوردار است. ایجادگران آثار ماندگار منظوم و منثور تعلیمی و تربیتی در ادب پارسی نظیر: سعدی شیرازی، خواجه نصیرالدین طوسی ، عبدالرحمن جامی، عنصرالمعالی «از شیوه حکمت عملی» استفاده کرده اند و همه آنان از جمله عنصرالمعالی تا جایی موفق از کار برآمده اند که می توان گفت: آنان شاخه ای از ادبیات را با عنوان «ادبیات تعلیمی» تشکیل داده اند. ادبیات تعلیمی بسیاری از متون ادب فارسی را شامل می شود؛ شناسایی، احصا و بهره بردن مولفه های تعلیمی و تربیتی از این آثار ازجهت تربیت و هدایت فرزند بسیار ارزشمند و حائز اهمیت است؛ نظر به غنای این آثار، بخش عمده آموزه های مورد نیاز در حوزه تعلیم و تربیت گاهی به طور مستقیم و گاهی غیر مستقیم در آثار کهن پارسی نظیر گلستان ، بهارستان، بوستان، کلیله و دمنه ، اخلاق ناصری ، مرزبان نامه و ... آمده است؛ از جمله نویسندگان صاحب نامی که مستقیم و بطور مبسوط به این مهم پرداخته، عنصرالمعالی کیکاووس است. با توجه به این که نویسنده کتاب ذیقیمت قابوسنامه به بهانه تربیت فرزندش گیلانشاه و در حقیقت برای همه فرزندان این سرزمین مستقیما مهم ترین رفتارهای تربیتی را که در دیدگاه فرهنگ غنی ایرانی - اسلامی مطرح است ، بازگو کرده است، هدف پایانی این مقاله را مروری بر مهم ترین این آموزه ها قرار دادیم و بازتاب بعضی مولفه های تربیتی را به شیوه توصیفی - تحلیلی واکاوی و بررسی کرده ایم. در واقع این مقاله مروری تحلیلی است بر مهم ترین مفاهیم و نظریات تربیتی عنصرالمعالی -از نهصد و هفتاد سال پیش - به عنوان یک معلم صاحب نظر ایرانی برای فرزندش، هم روزگارانش و دیگر روزگاران.

قابوسنامه، فرزند، تعلیم و تربیت، ادبیات