مختار کمیلی - گروه زبان و ادبیات فارسی-دانشکده ادبیات و علوم انسانی-دانشگاه ولی عصر رفسنجان

یکی از تاریخنامه های فارسی، جامع التواریخ اثر خواجه رشیدالدین فضل الله همدانی است که تواریخ اقوام و ملل مختلف را شامل می شود. بخش تاریخ ایران و اسلام این اثر را محمد روشن براساس دست نویس کتابخانه کاخ توپکاپی استانبول به شماره ۱۶۵۳، تصحیح و میراث مکتوب منتشر کرده است. بخش تاریخ پیش از اسلام این دست نویس در حقیقت مجمع التواریخ اثر حافظ ابرو و بخش های دیگرآن، جامع التواریخ رشیدالدین همدانی است. میراث مکتوب کل این دست نویس را به صورت نسخه برگردان چاپ نموده است. در متن مصحح روشن اغلاط متعددی وجود دارد. نیز واژه‎هایی برای مصحح قابل خواندن نبوده و از این رو، وی جای آن ها را در متن مصحح خود، بیاض گذاشته است. در مقاله حاضر این اغلاط، تصحیح و بعضی از واژه هایی که جای آن ها بیاض مانده، خوانده شده است. روش ما، روش مقابله ای است. متن مصحح روشن با نسخه برگردان جامع – مجمع التواریخ مقابله و صورت های صحیح پاره ای از واژه‎های مغلوط، بازیافت و در مواردی مواضع بیاض مانده، تکمیل گردیده است. نتیجه تحقیق نشان می دهد که شمار اغلاط متن مصحح و تعداد موارد بیاض مانده قابل اعتنا و نسبتا زیاد است. ظاهرا یکی از علل اصلی که باعث آمده مصحح در خواندن بعضی واژه ها بلغزد و یا واژه هایی را ناخوانده رها کند و محل آن ها را بیاض بگذارد، همانا غیرمنقوط بودن اغلب واژه ها در دست نویس اساس مصحح است. هدف این مقاله آن است که با نشان دادن این اغلاط و کاستی ها و ارائه صورت های درست و تکمیل مواضع خوانده نشده و بیاض، چاپ بعدی این قسمت از این تاریخنامه ارجمند، منقح تر گردد.

جامع التواریخ, مجمع التواریخ, اغلاط, مقابله, تصحیح