تحلیل صحت انتساب دیوان خطایی به شاه اسماعیل اول صفوی بر اساس نظریه ژرار ژنت

شاه اسماعیل اول صفوی، میراث­دار سیاست و شجاعت شیوخ متاخر صفوی، شیخ جنید و شیخ حیدر، و جد مادری‎اش، اوزون حسن آق­قویونلو، و فضیلت و معنویت شیوخ متقدم صفوی، به ویژه شیخ صفی‎الدین اسحاق اردبیلی بود. به گواهی برخی منابع معتبر تاریخی و ادبی، وی طبع شاعری داشت و دیوان خطایی منسوب به اوست؛ اما صحت این انتساب مخالفان و موافقانی دارد. این مقاله به شیوه ی توصیفی-تحلیلی، به بررسی دیوان خطایی و منابع ادبی و تاریخی دوران صفوی بر اساس نظریه ی ترامتنیت ژرار ژنت پرداخته و به این نتیجه رسیده که با توجه به قراین پیرامتنی درونی و بیرونی، انتساب دیوان مذکور به شاه اسماعیل اول صفوی پشتوانه ی علمی، ادبی و تاریخی محکمی دارد. بیشترین قراین پیرامتنی درونی این انتساب، مربوط به «عنوان دیوان» و «تخلص شاعر» است که علاوه بر دلالت بر شخصی واحد، در دیوان خطایی بارها در کنار هم آمده­اند. همچنین بیشترین قراین پیرامتنی بیرونی، مربوط به گزارش­های تذکره نویسان درباره ی شاعری و انتساب دیوان خطایی به وی با نقل نمونه­ای از اشعار اوست. دیگر قراین پیرامتنی عبارت اند از: اشارات مورخان، مولفان فرهنگ­ها و دایره المعارف ­ها، سلسه النسب­ ها، سفرنامه‎ ها، عاشیق ­ها و... به شاعری وی که روی هم رفته صحت انتساب دیوان خطایی را به او تایید می­کنند.

Keywords:

واژه های کلیدی: دیوان خطایی , ژرار ژنت , شاه اسماعیل اول , قراین پیرامتنی