مهدی قندی
مهدیه رجایی

اندیشه عقلانی نفی جبر در شیعه، همگام با پرهیز از در غلطیدن به دره های عمیق تفویض ترویج شد و باعث تدوین یک نظام جامع و همه جانبه گشت. در مقاله پیش رو نشان داده می شود که مفاهیم "جبر" و "تفویض" با مفهوم "سلطنت" انسان و خداوند بر حوزه اعمال اختیاری بشر پیوند دارد. هم چنین روشن می شود که جمع میان "سلطه خدا بر انسان مختار" و "سلطه انسان مختار بر حوزه اختیار خویش" گرفتاری دیرپای بشر است. عموم آنانکه جانب سلطه خدا را می گیرند "جبرگرا" می شوند و عموم آنانکه جانب سلطه بشر را می گیرند "تفویض گرا" می گردند. در این میانه، اهل بیت:، سلطنت خدا بر انسان و سلطنت انسان بر اعمال خود را در تعارض با یکدیگر نمی دانستند و بر هر دو حوزه تاکید داشتند.    مطابق تبیین این مقاله، تفویض گرایان (به طور شاخص معتزله) هر چند در برخی حوزه های عقلانیت مانند اثبات سلطه انسان بر اعمال خود (نفی جبر) همگام با شیعه بودند، اما در برخی دیگر از حوزه های عقلانیت مانند پاسداشت از سلطنت گسترده الهی بر انسان (نفی تفویض) از شیعه فاصله گرفتند و همانگونه که بیان "لا جبر" اهل بیت:، شیعه را از گروه هایی همچون اشاعره متمایز کرد، بیان "لا تفویض"، آنها را از گروه هایی همچون معتزله متمایز و دور ساخت. در مقاله، پس از تبیین رابطه "نفی تفویض " با "اثبات سلطنت الهی" و اشاره به ضعف قدریه و معتزله در التزام به سلطنت الهی و نفی تفویض، شواهدی از روایات اهل بیت: در ضرورت مخالفت توامان با "جبر" و "تفویض" ارائه می گردد.

تفویض, جبر, سلطنت الهی, انسانگرایی و اومانیسم, قدریه, شیعه و معتزله