عارف آئینی - دانشگاه بین المللی امام خمینی
محمد صادق زاهدی - گروه فلسفه و حکمت اسلامی، دانشکده علوم و تحقیقات اسلامی، دانشگاه بین المللی امام خمینی قزوین، ایران

اختلاف اساسی میان رئالیسم و ضدرئالیسم، درباره «استقلال» یا «وابستگی» جهان به ذهن انسان است. حالتهای مختلف وابستگی یک شیء به شیء دیگر عبارتند از؛ وابستگی علی: اگر موجودی علت به وجودآمدن موجودی دیگر باشد موجود دوم وابستگی علی به موجود اول دارد. وابستگی وجود شناختی: اگر موجودی هم در وجود و هم در استمرار وجود وابسته به موجود دیگر باشد، این رابطه وابستگی وجود شناختی است. وابستگی ساختاری: به این معناست که واقعیت، ساختار معینی ندارد بلکه ساختار دستگاه ادراکی انسان به جهان ساختار خاصی می-بخشد. وابستگی در تشخص و طبقه بندی: طبقه بندی و مرزبندی اشیا وابسته به طرح های مفهومی ذهن انسان است. بر اساس رئالیسم متافیزیکی، نه تنها وجود اشیای طبیعی مستقل از انسان است، مصنوعات بشری نیز گرچه به لحاظ علی وابسته به انسان اند اما به لحاظ وجود شناختی مستقل اند. نظریه های ضد رئالیستی متنوع بوده و هر یک معنای خاصی از وابستگی جهان به ذهن را ادعا می کنند. نظریه های ایدئالیستی جهان و همه اشیا موجود در آن را چیزی جز ایده های ذهنی نمی دانند. نظریه های نسبی گرا استقلال علی و وجودشناختی جهان از ذهن انسان را می پذیرند اما مدعی هستند ساختار جهان وابسته به ذهن انسان است. نظریه های موسوم به ساخت گرایی بیشتر بر وابستگی در تشخص و تمایز اشیا تکیه می کنند یعنی طبقه بندی اشیا و تمایز اشیا از یکدیگر را وابسته به ذهن انسان می دانند. یعنی اگر ذهن انسان نباشد جهان شامل این طبقه بندی و مرزبندی میان اشیا نیست. نه اینکه اشیا وجود دارند و ذهن انسان به گونه ای دیگر آن را بازنمایی می کند بلکه اشیا مستقل از ذهن انسان وجود ندارند.

رئالیسم, ضد رئالیسم, وابستگی به ذهن, استقلال از ذهن