فاطمه احرار - دانش آموخته کارشناسی ارشد حقوق خصوصی دانشگاه علامه طباطبایی تهران، تهران، ایران

اجرای صحیح قاعده بار اثبات دلیل که در تمام نظام های حقوقی معتبر اجرا میشود، شناخت مدعی در هر دعوایی را ایجاب می کند. این قاعده در متون قانونی ما نیز انعکاس یافته است؛ اما قانونگذار ایران ملاکی برای شناخت مدعی ارائه نداده است. در رویه قضایی معمولا از ضابطه های مشهور موجود در فقه (خلاف اصل، خلاف ظاهر، خلاف عرف) استفاده میشود. اما از آنجایی که در بین خود فقها در مورد یک ضابطه واحد اتفاق نظر وجود ندارد، موجب تشتت آراء در رویه قضایی است. و هدف ما از پژوهش حاضر این است که ضابطه مناسب برای شناخت مدعی در رویه قضایی را شناسایی کنیم. ضابطه خلاف اصل برای رفع خصومت تشریع شده است. از همین رو میتوان فهمید که مبنای ضابطه خلاف اصل کشف از واقع نیست، و در نتیجه هنگام تعارض با ضابطه خلاف ظاهر معتبر کارآیی ندارد. ضابطه خلاف ظاهر با اینکه در اکثر دعاوی کاربرد دارد و مبنای آن کشف از واقع است. اما در مواردی، مانند دعوای صحت و فساد عقد که از ظاهر دعوا نمیتوان قضاوت کرد، کارآیی ندارد. و در نهایت دستاورد این پژوهش که با روش توصیفی – تحلیلی انجام شده است، از این قرار میباشد: بهترین ضابطه برای شناخت مدعی عرف است. زیرا از حیث شمولیت، همگی ضابطه های دیگر را در بستر خود جای میدهد و از بقیه نیز کاملتر بنظر می رسد، و بوسیله آن در هر دعوایی با توجه به شرایط خاص آن و عرف مسلم حاکم بر دعوا میتوان مدعی را به درستی تشخیص داد که ما را به حقیقت برساند و صرفه اقتصادی داشته باشد. و در واقع بدین وسیله می توان از ضابطه های جزئی ارائه شده، در صورت موافقت با عرف استفاده کرد.

مدعی، مدعی علیه، ضابطه خلاف ظاهر، ضابطه خلاف اصل، ضابطه خلاف عرف